OPINIE
Data: 7 października 2022 Autor: Dawid Krupa
Jan Karski. Emisariusz wolnego świata
Jan Karski był wielkim, niezłomnym człowiekiem, który informował wolny świat o okropnościach dokonywanych przez Niemców na Polakach i Żydach podczas drugiej wojny światowej. Jako emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego i rządu RP na uchodźstwie przyczynił się do rozpowszechnienia wiedzy o Holocauście. Polski patriota, żołnierz i profesor.
Jan Karski, a właściwie Jan Romuald Kozielewski urodził się w 1914 roku, krótko przed rozpoczęciem pierwszej wojny światowej. Wychowywał się w gorliwie katolickim i patriotycznym domu łódzkich rzemieślników jako najmłodszy z ośmiorga rodzeństwa. Wielki wpływ na niego miał jego brat Marian, żołnierz Legionów Polskich, późniejszy komendant warszawskiej policji oraz członek Polskiej Organizacji Wojskowej i więzień KL Auschwitz. Jan Karski ukończył studia prawnicze i dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierze we Lwowie, a potem Wołyńską Szkołę Podchorążych Rezerwy jako prymus. Po studiach poświęcił się polskiej dyplomacji, rozpoczynając prace w Departamencie Konsularnym Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Po rozpoczęciu wojny jako oficer został przydzielony do 5. Dywizjonu Artylerii Konnej w Oświęcimiu. Jego jednostka dzielnie walczyła do 23 września 1939 r., jednak została rozbita przez Niemców, a sam Karski dostał się do radzieckiej niewoli. Dzięki swojej pomysłowości uniknął losu innych polskich oficerów zamordowanych przez Sowietów w Lesie Katyńskim, podając fałszywe nazwisko i stopień szeregowca. Objęty wymianą jeńców z Niemcami już w grudniu 1939 r. uciekł z transportu i udał się do Warszawy.
Legendarny kurier Polskiego Państwa Podziemnego
W Warszawie spotkał się z bratem Marianem Kozielewskim, który był komendantem Policji Państwowej w Warszawie. Dzięki niemu nawiązał kontakty i wstąpił do konspiracji oraz otrzymał awans na podporucznika. Pierwszym zadaniem Jana Karskiego było odwiedzenie terenów włączonych do Rzeszy i ZSRR. Za pośrednictwem dyplomaty jugosłowiańskiego przekazał władzom Rządu RP na uchodźstwie raport, napisany wspólnie z bratem, z tejże podroży. Następnie w styczniu 1940 r. został wysłany do rządu gen. Sikorskiego w Angers we Francji. Przekazać tam miał raport o sytuacji w kraju. Jednym z tematów były represje i nieludzkie traktowanie Żydów przez Niemców. Obdarzony fotograficzną pamięcią, talentem analitycznym i władający kilkoma językami Karski zrobił jak najlepsze wrażenie na emigracyjnych politykach. Zdecydowano o jego roli emisariusza politycznego łączącego rząd uchodźczy z konspiracyjnymi strukturami w kraju.
Po powrocie do kraju odbył szereg spotkań z czołowymi politykami Podziemia i został z powrotem wysłany do Francji. Jednak jego druga podróż nie poszła zgodnie z planem. W czerwcu 1940 r. na Słowacji wpadł w ręce Gestapo. Brutalnie przesłuchiwany i torturowany, w obawie przed kolejnymi torturami, które mogłyby doprowadzić do ujawnienia informacji, zdecydował o popełnieniu samobójstwa przez podcięcie sobie żył. Próba samobójcza nie udała się, a Karski został przewieziony do szpitala, gdzie nawiązał kontakt z Podziemiem, które zorganizowało ucieczkę. Do pracy w konspiracji powrócił w 1941 r., po okresie rekonwalescencji odbytej w majątku Katy. Jego zadaniem było analizowanie prasy i słuchanie zagranicznych stacji radiowych.
W 1942 r. otrzymał od Delegata Rządu na Kraj, Politycznego Komitetu Porozumiewawczego oraz komendanta głównego Armii Krajowej, po raz kolejny, zadanie udania się do rządu emigracyjnego. W Londynie miał przekazać informacje o sytuacji w kraju, postulaty poszczególnych stronnictw politycznych oraz mikrofilm znajdujące się w kluczach. Jako emisariusz reprezentował tez różne organizacje, na przykład założony przez Zofię Kossak Front Odrodzenia Narodowego, którego być może sam był członkiem. Jednak najdonioślejszym zadaniem było przekazanie zarówno polskim jak i sojuszniczym politykom relacji o Zagładzie polskich Żydów.
Najważniejsza misja Jana Karskiego
W ramach przygotowań do tej misji Jan Karski został dwukrotnie wprowadzony do warszawskiego getta przez, stojącego na czele Bundu, Leona Feinera by na własne oczy zobaczyć tragiczną sytuacje Żydów oraz odwiedził getto tranzytowe w Izbicy Lubelskiej w przebraniu ukraińskiego strażnika. Wizyty te wywarły na nim wstrząsające wrażenie, o czym wspominał nawet po latach.
Informacje o mordowaniu Żydów przekazał osobiście brytyjskiemu Ministrowi Spraw Zagranicznych Anthony’emu Edenowi oraz innym brytyjskim politykom i dziennikarzom. Jego osobiste zaangażowanie w te sprawę doprowadziło do przygotowania przez znanego dziennikarza BBC Arthura Koestlera audycji o polskich Żydach oraz, co ważniejsze, wydania deklaracji Państw Sprzymierzonych potępiającej eksterminację Żydów i ukaranie sprawców.
Jan Karski w Białym Domu
W lipcu 1943 roku, Jan Karski spotkał się w Białym Domu z Prezydentem Stanów Zjednoczonych, Franklinem D. Rooseveltem oraz z innymi ważnymi postaciami amerykańskiej polityki. W swoim 20-minutowym raporcie na temat sprawy polskiej, który wygłaszał do każdej ważnej spotkanej osoby, pięć minut poświęcał kwestii żydowskiej. Większość jego rozmówców nie wykazywała większego zainteresowania losem mordowanych Żydów, a niedowierzanie w jego słowa było na porządku dziennym. Roosevelt nawet nie podjął tego wątku, a sędzia Sądu Najwyższego USA, Feliks Frankfurter, oznajmił wprost, że nie jest w stanie uwierzyć w to co właśnie usłyszał.
Po powrocie z USA władze w Londynie zdecydowały, że Karski nie może wrócić do kraju ze względu na rozpoznawalność, ani nie zgodziły się na skierowanie do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Został więc ponownie wysłany do Stanów Zjednoczonych w celach propagandowych, gdzie napisał bestsellerową książkę Story of Secret State (Tajne państwo), która rozeszła się w 400 tyś. Egzemplarzy. Dzięki sukcesowi publikacji Karski mógł organizować spotkania autorskie na temat polskiego podziemia i Zagłady oraz zabezpieczył się finansowo.
Jan Karski i „Tajne państwo”
Po wojnie doktoryzował się z nauk politycznych na wydziale dyplomacji Georgetown University w Waszyngtonie i został tam wykładowcą. Za jego najważniejszą publikację uważana jest wydana w 1985 r. książka The Great Powers and Poland, 1919–1945: from Versailles to Yalta. Pracował też dla Departamentu Stanu, FBI, Pentagonu i CIA. Ożenił się z Polą Nireńską, tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego. Przez wiele lat nie mówił o swoim udziale w walkę o wolny świat. Przełomem był wywiad, którego udzielił Claudowi Lanzmannowi do filmu „Shoah” w 1985 r., w którym opowiedział o swojej misji.
W 1982 roku jerozolimski Instytut Yad Vashem przyznał Janowi Karskiemu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, a w 1994 roku rząd Izraela oraz rodzinne miasto Łódź przyznały mu honorowe obywatelstwo. W 1995 roku Jan Karski otrzymał z rąk Prezydenta Lecha Wałęsy Order Orła Białego, a w 2012 roku Prezydent Barack Obama odznaczył go pośmiertnie Prezydenckim Medalem Wolności, najwyższym amerykańskim odznaczeniem cywilnym.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
