Data: 6 grudnia 2024, Autor: Kevin Nowacki
W poszukiwaniu nieznanego. Życie Pawła Edmunda Strzeleckiego
Paweł Edmund Strzelecki należy do grona najwybitniejszych badaczy XIX wieku. Choć jego nazwisko jest mniej rozpoznawalne w Polsce niż chociażby w Australii czy Irlandii, to jego osiągnięcia i dziedzictwo stawiają go w jednym szeregu z takimi postaciami jak Alexander von Humboldt czy Charles Darwin.
Zdjęcie: Pomnik Pawła Edmunda Strzeleckiego w australijskim Jindabyne.
Strzelecki nie tylko zrewolucjonizował badania geograficzne, ale także zapisał się w historii jako człowiek głęboko oddany ideom humanizmu i patriotyzmu, które realizował w nietuzinkowy sposób.
Paweł Strzelecki urodził się 20 lipca 1797 roku w Głuszynie koło Poznania. Wychowany w atmosferze patriotycznej przez ojca – weterana Insurekcji Kościuszkowskiej – już od najmłodszych lat wyróżniał się niezwykłą ciekawością świata i zdolnościami intelektualnymi. Pomimo przedwczesnej śmierci rodziców, która mogła przekreślić jego szanse na rozwój, młody Paweł wykazał się niezłomnością. Samodzielnie zgłębiał wiedzę i opanował kilka języków, co wkrótce otworzyło mu drzwi do międzynarodowego świata nauki i podróży. Edukację pobierał w warszawskiej szkole pijarów, ale kluczowe dla jego przyszłości okazały się lata spędzone w Europie Zachodnie, gdzie zdobywał zarówno doświadczenie, jak i środki finansowe na realizację swoich marzeń. Miłość, której ojciec jego wybranki nie akceptował, stała się impulsem do opuszczenia Wielkopolski. Strzelecki wyruszył w podróż, która przekształciła go w obywatela świata.
W 1834 roku Strzelecki rozpoczął trwającą dziewięć lat wyprawę dookoła świata. Jej pierwszym etapem była Ameryka Północna, gdzie prowadził badania nad złożami miedzi i obyczajami rdzennych mieszkańców. Strzelecki w odróżnieniu od wielu osób patrzył na Indian z empatią i podziwem, a jego opisy codziennego życia wśród tych społeczności cechowały się szczególną wrażliwością na ludzkie cierpienie. W kolejnych latach dotarł do Ameryki Południowej, gdzie fascynowały go bogactwa naturalne i piękno tamtejszych krajobrazów. W swoich wspomnieniach wielokrotnie podkreślał destrukcyjne skutki kolonializmu, który zmienił życie rdzennych społeczności w koszmar. Szczególnym wyróżnieniem była jego analiza amazońskiej dżungli, która do dziś uznawana jest za przejaw wyjątkowego zrozumienia przyrody i jej równowagi.
Australia stała się jednak kluczowym etapem jego badań. Przybywając tam w 1839 roku Strzelecki jako pierwszy Europejczyk zbadał wnętrze kontynentu, odkrywając nie tylko bogate złoża złota, ale także najwyższy szczyt Australii, który nazwał Górą Kościuszki. Ta nazwa była wyrazem jego patriotyzmu, który Strzelecki realizował na swój sposób – przypominając światu o Polsce przez naukowe osiągnięcia. Prace naukowe Strzeleckiego na temat Australii stały się przełomowe. Jego „Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena” był przez lata podstawowym źródłem wiedzy na temat topografii i zasobów naturalnych kontynentu. To właśnie dzięki jego mapom rozpoczęto masową migrację i osadnictwo w regionach, które wcześniej uważano za niedostępne.
Nie można też zapominać o jego wkładzie w rozwój nauk wulkanologicznych. Podczas badań na Pacyfiku Strzelecki szczegółowo analizował aktywność wulkaniczną na wyspach, takich jak Hawaje czy Tahiti. Jego podejście do dokumentacji – precyzyjne, oparte na rzetelnych obserwacjach – wyprzedzało epokę i stało się wzorem dla późniejszych badaczy.
Jednym z mniej znanych, ale niezwykle poruszających epizodów życia Strzeleckiego była jego działalność w czasie Wielkiego Głodu w Irlandii w latach 1845-1847. Jako dyrektor Brytyjskiego Stowarzyszenia Pomocy, Strzelecki zarządzał programem żywienia dla blisko 200 tysięcy osób, głównie dzieci. Jego katolickie korzenie oraz zdolność do nawiązywania relacji z lokalnym duchowieństwem sprawiły, że był akceptowany przez społeczność, która często nie ufała brytyjskiej administracji. Irlandczycy do dzisiaj uważają, że Paweł Strzelecki odegrał znaczącą rolę w ratowaniu dzieci przed śmiercią głodową.
Paweł Edmund Strzelecki często podkreślał, że jego praca, choć odbywa się na obcej ziemi, zawsze niesie ze sobą przesłanie o Polsce. Nadanie nazw geograficznych, takich jak Góra Kościuszki było subtelnym, ale skutecznym sposobem przypominania o polskiej kulturze i jej wkładzie w światowe dziedzictwo. Strzelecki nie był typowym działaczem politycznym, ale jego postawa – odwaga, pracowitość i umiłowanie wolności – wpisywały się w ideały polskiego romantyzmu. Był dowodem na to, że patriotyzm nie musi ograniczać się do walki zbrojnej czy działalności politycznej. Może być wyrażany przez osiągnięcia, które przynoszą chwałę narodowi na arenie międzynarodowej.
Strzelecki zmarł 6 października 1873 roku w Londynie pozostawiając po sobie imponujące dziedzictwo naukowe i humanitarne. W 2023 roku Sejm RP ogłosił go patronem roku przypominając Polakom o jego wkładzie w światową naukę i o jego niezwykłym życiu, które było dowodem na to, że wytrwałość, wiedza i wrażliwość na ludzkie potrzeby mogą zmieniać świat. Z dzisiejszej perspektywy Strzelecki jawi się jako wzór nowoczesnego patrioty. Jego odkrycia geograficzne czy naukowe pokazują, że jedno życie może wpłynąć na losy całych narodów. Dla Polski pozostaje nie tylko wybitnym podróżnikiem, ale także ambasadorem naszej kultury i wartości, którego dziedzictwo przetrwało próbę czasu.
Bibliografia
· Dzieje.pl [data dostępu: 03.12.2024, link: https://dzieje.pl/wiadomosci/150-lat-temu-zmarl-pawel-edmund-strzelecki-pierwszy-polak-ktory-okrazyl-swiat],
· Poznań.pl [data dostępu: 03.12.2024, link: https://www.poznan.pl/mim/wortals/rokstrzeleckiego/-,p,68642,68645.html].
Kampania „Dumni z Polski/Proud of Poland/Stolz auf Polen” została sfinansowana ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach rządowego programu Fundusz Młodzieżowy na lata 2022-2033
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
