China Monitor to program, który analizuje politykę gospodarczą i zagraniczną Chin oraz prognozuje konsekwencje decyzji Pekinu dla gospodarki światowej, UE, państw Europy Środkowo-Wschodniej i Polski.
Data: 22 czerwca 2021 Autor: Paweł Paszak
Relacje Chiny-ASEAN w dobie pandemii
W okresie pandemii państwa ASEAN stały się partnerem handlowym numer jeden Chin, wyprzedzając Unię Europejską. Wzmocnienie współpracy handlowej stanowi pokłosie coraz silniejszej integracji Azji Południowowschodniej w ramach azjatyckich i chińskich łańcuchów wartości. Przedsiębiorstwa z Państwa Środka zaliczają się także do grona najbardziej aktywnych aktorów w zakresie inwestycji bezpośrednich i realizacji dużych kontraktów infrastrukturalnych i energetycznych. W ramach dyplomacji szczepionkowej do tej części świata Chiny przekazały w formie darowizn i kontraktów biznesowych największe na świecie ilości szczepionek przeciwko COVID-19. Na wzajemnych relacjach cieniem kładą się jednak prowokacyjne działania i spór terytorialny na Morzu Południowochińskim oraz niezrównoważone wykorzystanie zasobów rzeki Mekong.
Od 1996 r., gdy Chiny stały się pełnoprawnym partnerem dialogowym, Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) zaczęło zaliczać się do kluczowych partnerów Pekinu. Znalazło to odzwierciedlenie w ustanowieniu partnerstwa strategicznego w 2003 r., które konsekwentnie zyskiwało na znaczeniu przez pierwsze dwie dekady XXI wieku. O wysokiej randze państw regionu w polityce ChRL decyduje bliskość geograficzną, silne związki gospodarcze, nierozwiązany spór wokół Morza Południowochińskiego oraz rywalizacja z USA i ich sojusznikami o wpływy w regionie. Na pierwszy plan w ostatnich latach wysuwają się jednak relacje gospodarcze w ramach azjatyckich łańcuchów dostaw. W 2020 r. ASEAN, w skład którego wchodzi 10 państw, po raz pierwszy w historii zajął miejsce najważniejszego partnera handlowego ChRL z udziałem 14,7% w strukturze wymiany handlowej. Obroty w trudnym roku kryzysu pandemicznego osiągnęły 684,6 mld dolarów – wyraźnie więcej niż wartość obrotów z UE (649,53 mld dolarów) czy USA (586,72 mld dolarów). Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) pozostało partnerem handlowym Chin nr 1 także przez pięć pierwszych miesięcy 2021 r. z wartością wymiany w wysokości 482,3 miliarda dolarów. Rosnące koszty pracy w Chinach sprawiają, że chińskie i zagraniczne firmy coraz częściej relokują bardziej pracochłonne elementy procesu produkcji do państw Azji Południowo-Wschodniej. Nasilająca się rywalizacja Chin i USA sprzyja dywersyfikacji łańcuchów dostaw a kraje ASEAN z uwagi na niskie koszty płacy, rosnące rynki, coraz lepszą infrastrukturę oraz istniejące i planowane porozumienia handlowe (ACFTA, RCEP) stanowią atrakcyjną lokalizację dla inwestycji.
ASEAN i Chiny utrzymują liczne mechanizmy i formaty kontaktów takie jak: ASEAN Plus One, ASEAN +3 (Chiny, Japonia, Korea Płd.), szczyty na poziomie ministerialnym i urzędników wysokiego szczebla, a także ASEAN Regional Forum (ARF), Szczyt Azji Wschodniej (EAS) i spotkanie ministrów obrony ASEAN Plus (ADMM). 5 marca 2021 r. w trakcie wirtualnego posiedzenia Komitetu Współpracy Joint Cooperation Committee (JCC) strony zapowiedziały wdrożenie uaktualnionego protokołu do umowy o wolnym handlu ASEAN-Chiny; wzmacnianie połączeń regionalnych w ramach strategii connectivity i ratyfikację umowy o Regionalnym Kompleksowym Partnerstwie Gospodarczym (RCEP). Umowa została podpisana 15 listopada 2020 r. przez Chiny, państwa ASEAN oraz Australię, Japonię, Koreę Południową. Wraz z wejściem w życie jej zapisów dojdzie do powstania największego bloku handlowego na świecie z udziałem 30% w globalnym PKB. Porozumienie koncentruje się na obniżeniu stawek w wymianie towarowej między stronami umowy i usprawnieniu procedur inwestycyjnych. Z dużym prawdopodobieństwem pogłębi ono zakres ekonomicznej współzależności w regionie Azji Wschodniej i Południowowschodniej.
Chiny w dekadzie (2010-2020) stały się także jednym z czołowych inwestorów w Azji Południowo-Wschodniej. Według ASEAN Investment Report w 2017 r. chińskie firmy zainwestowały w państwach formatu 14 mld dol., a w 2018 r. 10 mld dol. Szacunki te nie uwzględniają jednak inwestycji z Hongkongu (odpowiednio 6 i 10 mld dolarów). Inwestycje i infrastruktura pozostają jedną z głównych płaszczyzn rywalizacji gospodarczej z USA, Japonią i Koreą Południową. Chińskie firmy są zaangażowane m.in. w takie projekty infrastrukturalne jak: kolej East Coast Rail Link (Malezja, 13 mld dol.), Boten–Vientiane railway (Laos, 1,2 mld dol). kolej Muse-Mandalay (Myanmar – potencjalnie 9 mld dol.), kolej dużych prędkości Chiny-Tajlandia (880 mln dol.) czy port Kyakpyu (Myanmar 1,3 mld dol.). Większość z kontraktów infrastrukturalnych realizowana jest pod szyldem Inicjatywy Pasa i Szlaku, a istotna część wkładu finansowego pochodzi z banków chińskich.
Kraje Azji Południowo-Wschodniej zaliczają się także do głównych odbiorców chińskich szczepionek przeciwko COVID-19. Według danych Bridge Consulting (2 czerwca 2021), Chiny dostarczyły łącznie 277,4 mln dawek szczepionek, z czego aż 146,4 trafiło do państw Azji i Pacyfiku. Indonezja w ramach kontraktu na 140 mln dawek otrzymała 86 mln, co daje jej pierwsze miejsce na świecie pod względem liczby szczepionek zakupionych z ChRL. Także Filipiny zdecydowały się na zakup 26 milionów dawek, spośród których dostarczono jak dotychczas 6,5 mln. Chińska dyplomacja szczepionkowa nie opiera się jednak tylko wyłącznie na samym eksporcie. Pekin nieodpłatnie przekazał państwom ASEAN ponad 6 milionów dawek (Filipiny 1 mln, Kambodża 2,2 mln, Tajlandia 1 mln, Laos 1,9 mln, Mjanma 0,5 mln).
Mimo intensywnej współpracy politycznej i gospodarczej, między państwami ASEAN i Chinami nie brak kwestii spornych, wśród których największe znaczenie ma spór terytorialny na Morzu Południowochińskim. W 2013 r. rząd w Manili złożył pozew przeciwko Chinom do Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze o pogwałcenie konwencji z Montego Bay. Wyrok ogłoszony w lipcu 2016 r. przyznał rację Filipinom i odrzucił roszczenia terytorialne Chin (obszar wyznaczony przez linię „dziewięciu kresek”). Władze w Pekinie zapowiedziały jednak, że nie będą respektować decyzji Trybunału, który ocenie władz ChRL narusza ich suwerenne prawa do terytorium. Po ogłoszeniu chińskie kierownictwo rozpoczęło zabiegi na rzecz załagodzenia sporu bezpośrednio z państwami ASEAN. W 2017 r. obie strony ogłosiły projekt Ramowego Kodeksu Postępowania na Morzu Południowochińskim (SCS COC). W latach 2018-2019 przedstawiono projekt i wersję roboczą COC, jednak wciąż nie udało się osiągnąć porozumienia. W sierpniu 2018 r. chiński minister spraw zagranicznych Wang Yi zapowiedział, że negocjacje nad COC zostaną sfinalizowane w ciągu trzech lat. 7 czerwca 2021 w chińskim Chongqingu miał miejsce szczyt ministrów spraw zagranicznych Chiny-ASEAN, na którym chiński minister Wang Yi zakomunikował inny uczestnikom szczytu: „Powinniśmy skutecznie wdrożyć Deklarację w Sprawie Kodeksu Postępowania Stron na Morzu Południowochińskim (the Declaration on the Conduct of the Parties in the South China Sea (DOC) oraz w sprawie Kodeksu postępowania na Morzu Południowochińskim (COC). 16 czerwcu 2021 Podczas organizowanego przez ASEAN spotkania ministrów obronny, przedstawiciel ChRL – Wei Fenghe zapowiedział jednak, że „interesy narodowe Chin również muszą być w pełni szanowane i chronione” a „w kwestiach związanych z Tajwanem, Sinciangiem, Hongkongiem i Morzem Południowochińskim Chiny są zdeterminowane, aby chronić podstawowe interesy kraju”.
31 maja 2021 r. malezyjskie wojsko wykryło formację taktyczną składającą się z 16 chińskich samolotów w przestrzeni powietrznej u wybrzeży Borneo. W marcu władze Filipin poinformowały, że około 200 statków rybackich pod chińską banderą zacumował przy spornej rafie Whitsun. Tego typu incydenty powtarzające się w ostatnich latach interpretowane są jako sygnał, że Chiny nie zamierzają rezygnować ze swoich roszczeń. Stanowią one jeden z najsilniejszych argumentów na rzecz podtrzymania współpracy ze Stanami Zjednoczonymi w obszarze bezpieczeństwa oraz modernizacji własnych sił zbrojnych.
Różnice dotyczą również zarządzania zasobami doliny rzeki Mekong. Chiny są dominującą potęgą w subregionie, kontrolując dorzecze rzeki i wykorzystując je do generowania energii elektrycznej, pozyskiwania żywności i transportu towarów. Eksploatacji tych terenów towarzyszą jednak obawy dotyczące wpływu na środowisku i życie lokalnych społeczności oraz dostępu do zasobów wodnych. Chiny i Mjanma nie są częścią Komisji Rzeki Mekong, co utrudnia pozostałym czterem państwom (Wietnam, Kambodża, Laos, Tajlandia) skuteczne zarządzanie zasobami i rozwiązywanie narastających problemów. Chiny na swoim odcinku rzeki posiadają trzy zapory: Mawan, Duchashan i Jinghong, w planach są cztery, wreszcie budowana jest tama Xiowan, która byłaby najwyższą zaporą na świecie o długości 292 metrów i mogłaby zaburzyć naturalny obieg wody. Budowa tam na rzece wiązana jest z narastającym problemem suszy w niektórych regionach i w przyszłości może stać się kolejnym źródłem napięć w relacjach z państwami ASEAN będącymi członkami MRC.
Państwa Azji Południowowschodniej stanowią niejednolitą grupę, wewnątrz której można wyróżnić państwa o tendencjach prochińskich (Myanma, Laos, Kambodża), zrównoważonej (Indonezja, Malezja, Tajlandia) i antychińskiej (Wietnam). Wspólnym mianownikiem dla większości państw są jednak obawy dotyczące chińskiego rewizjonizmu w regionie. Obrazują to m.in. Cykliczne badania opinii publicznej przeprowadzane przez Institute of Southeast Asian Studies, które wskazują, że za współpracą gospodarczą nie idzie rosnącej zaufanie społczeństwo do polityki Chin. Z tego względu przodujące państwa ASEAN (Indonezja, Malezja, Tajlandia, Singapur, Wietnam) będą dążyły do rozwoju partnerstw z innymi kluczowymi aktorami (USA, Japonia, Korea Płd., Indie, UE). Takie rozwiązanie ma z jednej stronie służyć rozwojowi regionu i nadrobieniu zapóźnienia infrastrukturalnego, a z drugiej ograniczyć ryzyka w domenie bezpieczeństwa. Rywalizacja mocarstw o wpływy na Półwyspie Indochińskim mimo oczywistych ryzyk, ma szanse przynieść wiele korzyści państwom regionu w formie inwestycji, pożyczek oraz projektów z obszaru connectivity.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.