THE WARSAW INSTITUTE REVIEW

Data: 31 lipca 2018    Autor: Adam Stolarz

Kluczowe instrumenty finansowania innowacji w Polsce elementem realizacji polityki „Przedsiębiorczego Państwa”

Na przestrzeni wieków innowacje i wynalazki były nieodłącznym elementem procesów twórczych człowieka. Od początku XX w. stały się kluczowym nośnikiem wartości ekonomicznej obok tak tradycyjnych zasobów jak ziemia, praca i kapitał znane z ekonomii Adama Smitha.

Ekonomia innowacji postawiła w centrum uwagi takie pojęcia jak: wiedza, innowacja, technologia, przedsiębiorczość. To one stały się stymulatorami wartości stojącymi za sukcesami rozwojowymi wielu państw na świecie, a stymulowanie innowacji[1] to jeden z podstawowych determinantów skutecznej polityki rozwojowej Państwa, na który składają się:

• zakupy produktów innowacyjnych przez Państwo i podmioty do niego należące, finansujące dalszy ich rozwój lub zastosowanie nowych rozwiązań w firmach sektora publicznego;
• granty badawcze oraz stypendia, wspieranie towarzystw naukowych, sponsorowanie konferencji naukowych, subsydiowanie prac badawczo-rozwojowych;
• wspomaganie instytucji otoczenia biznesu, tj. klastry, inkubatory, parki technologiczne;
• inicjowanie konsorcjów badawczych i parków naukowych;
• dopasowanie systemu szkolnictwa wyższego – promowanie szczególnie ważnych dla przemysłu kierunków badań;
• stymulowanie współpracy między publicznymi instytucjami badawczymi, a firmami;
• wspomaganie doradztwa technicznego i biznesowego dla firm technologicznych;
• upowszechnianie wyników prac B+R i informacji o innowacyjnych rozwiązaniach poprzez środki masowego przekazu i ogólnodostępne bazy danych.

Polityka innowacyjna w Polsce

Na przełomie lat 80. i 90. XX w. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD, fr. Organisation de coopération et de développement economiques, OCDE) zaproponowała wytyczne dotyczące działalności innowacyjnej, stanowiące obecnie międzynarodowy standard metodologiczny. Założenia te są zamieszczone w podręczniku OSLO MANUAL zawierającym katalog definicji oraz zaleceń metodycznych dotyczących m.in.:

• nakładów na działalność innowacyjną z wyszczególnieniem ich rodzajów,
• efektów innowacji oraz sposobów ich mierzenia,
• źródeł informacji o innowacjach,
• celów działalności innowacyjnej,
• przeszkód, które utrudniają lub uniemożliwiają wprowadzenie innowacji.

Do wskaźników powszechnie stosowanych w ocenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw należy odsetek jednostek, które wdrażają innowacje procesowe lub produktowe. Według danych Eurostatu za lata 2006–2008 Polska znajdowała się na jednym z ostatnich miejsc w rankingu krajów Unii Europejskiej. Na najwyższym miejscu były Niemcy, a na ostatnim Litwa[2]. W Europie miarą potencjału innowacyjnego gospodarek jest syntetyczny indeks innowacyjności (SII – Summar Innovation Index), który jest publikowany w ramach raportu Innovation Union Scoreboard. Sumaryczny indeks jest obliczany jako średnia arytmetyczna ważona 29 wskaźników cząstkowych dla krajów UE, Turcji, Islandii, Norwegii, Szwajcarii, USA i Japonii. Na pojedynczy wskaźnik składają się cząstkowe wskaźniki obejmujące zarówno nakłady na innowacje, jak i uzyskane w tym zakresie wyniki. Indeks ten przyjmuje wartość od 0 do 1, a poziom innowacyjności danego kraju będzie tym wyższy, im bliższa jedności okaże się uzyskana przez niego wartość. Według raportu Innovation Union Scoreboard 2015[3], Polska osiągając syntetyczny wskaźnik innowacyjności na poziomie 0,313 znalazła się wśród krajów o umiarkowanej innowacyjności, określanej jako moderate innovators wyprzedzając Rumunię (0,204), Bułgarię (0,229), Łotwę (0,272) i Litwę (0,283). Polska utrzymała się w grupie umiarkowanych innowatorów będąc na 5 miejscu od końca.

W klasyfikacji generalnej miejsce lidera utrzymała Szwecja. Najszybciej rozwijający się innowatorzy to Malta, Łotwa, Bułgaria, Irlandia, Wielka Brytania i Polska. W ujęciu globalnym, wyniki UE nadal ustępują osiągnięciom USA, Japonii i Korei Południowej. Sumaryczny wskaźnik innowacyjności dla Polski stanowi 56,4% średniego wskaźnika dla krajów UE, co zadecydowało o utrzymaniu pozycji wśród umiarkowanych innowatorów. Sumaryczne wskaźniki dla krajów UE w latach 2006–2014 potwierdzają wyraźny trend rosnący. Polska na tym tle prezentowała się dość stabilnie z minimalnym trendem wzrostowym. Niestety w raporcie European Innovation Scoreboard 2017[4] Polska zajęła 25 miejsce (na 28 krajów UE). Znalazły się za nią tylko Chorwacja, Bułgaria i Rumunia. Mimo spadku, Polska została zakwalifikowana do grupy tzw. umiarkowanych innowatorów. W rankingu innowacyjności Global Innovation Index 2017[5] (GII 2017), który analizuje 127 gospodarek, Polska zajmowała pozycję 38. Jednocześnie była światowym liderem, jeśli chodzi o dynamikę wzrostu wydatków na B+R przez firmy w latach 2008-2015 (wzrost o 212 proc.). W przypadku wzrostu wydatków krajowych Polska zajęła trzecie miejsce za Słowacją i Chinami (wzrost o 107 proc.). W raporcie napisano, że w czasie kryzysu finansowego w latach 2008–2009 wydatki na badania i rozwój w poszczególnych krajach różniły się znacznie. W raporcie zauważono, że niektóre kraje, jak Chiny, Indie, Meksyk, Rosja i Polska nie obniżyły wydatków w trakcie kryzysu, a po jego zakończeniu nawet je zintensyfikowały. Podobny trend miał miejsce w przypadku wydatków przedsiębiorstw na B+R. W innych krajach w trakcie kryzysu nastąpił spadek wydatków na B+R zarówno krajowych, jak i przedsiębiorstw, ale po kryzysie wzrost ponad poziom notowany przed kryzysem. Autorzy raportu wyjaśnili, że miało to miejsce w gospodarkach tradycyjnie dużo wydających na B+R, jak w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech, czy Holandii, ale także w Chile i na Słowacji.

W obu rankingach Polskę wyprzedzają m.in.: Czechy, Estonia, Łotwa i Słowacja. Gorsze pozycje zajmują natomiast Chorwacja i Rumunia. Niekorzystnie wygląda też pozycja Polski pod względem liczby międzynarodowych zgłoszeń patentowych, które można uznać za miarę efektywności wykorzystania środków przeznaczanych na innowacje. Korzystną informacją jest to, że Polska należy do liderów w dynamice tego wzrostu, a to dobrze rokuje na przyszłość. Należy jedynie zadbać o to, aby środki były wydatkowane w sposób, który w dłuższej perspektywie będzie realnie wspierał budowę innowacyjnej gospodarki. Efektywność ich wydatkowania jest jednym z filarów Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju. Biorąc pod uwagę skale planowanych działań i szczególny nacisk na formułę venture capital wykorzystująca środki pochodzące ze źródeł publicznych tworzy się możliwość wykorzystania kapitału zagranicznego jako istotnego udziałowca tworzących się funduszy.

Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju

Od początku 2016 r. podstawowym wykładnikiem prowadzonej polityki gospodarczej w Polsce stał się patriotyzm gospodarczy, który można definiować za profesorem Erykiem Łonem jako troska o dobro wspólne[6], w tym o rozwój substancji majątkowej polskich obywateli i ich systematyczny wzrost dochodów. Narzędziem do takich działań jest Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) – zwana zwyczajowo Planem Morawieckiego – przygotowana w 2016 r. pod kierownictwem Mateusza Morawieckiego, ówczesnego wicepremiera Rządu RP, ministra rozwoju i finansów oraz przewodniczącego Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów w rządzie Beaty Szydło. Plan we wstępnej wersji został przyjęty przez Radę Ministrów 16 lutego 2016 r., a w następnym roku została przyjęta Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)[7].

Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju stanowi odpowiedź na pięć pułapek rozwojowych w jakie wpadła, według jego autorów, polska gospodarka:

1. Pułapka średniego dochodu (pensje są nominalnie około trzykrotnie niższe niż w krajach wysoko rozwiniętych; PKB per capita Polski to tylko ok 45 $ PKB per capita USA),
2. Pułapka braku równowagi (m.in. oszacowano się, iż 95 mld zł rocznie trafia do zagranicznych inwestorów w ramach zysków i zwrotów z kapitału; 2 bln zł wynoszą zagraniczne pasywa Polski, 2/3 polskiego przemysłu i 50% produkcji tworzą firmy z kapitałem zagranicznym),
3. Pułapka przeciętnego produktu (m. in wyliczono iż wydatki na B+R to obecnie 1 % PKB, tylko 13% małych i średnich przedsiębiorstw wprowadza innowacje, tylko 8,5% eksportu ma charakter innowacyjny)
4. Pułapka demograficzna (oszacowano, iż populacja osób w wieku przedprodukcyjnym to 7 mln a jeżeli niekorzystny trend nie zostanie powstrzymany to za 20 lat będzie to 5,6 mln)
5. Pułapka słabości instytucji (na którą składa się m.in. 44 nowelizacje ustaw o VAT od 2004 r., niska efektywność instytucji państwa, brak skutecznej koordynacji polityki publicznej)[8].

Plan zakładał rozwinięcie własnego potencjału krajowego dla odpowiedzialnego rozwoju Polski i podniesienia jakości życia mieszkańców. Działania naprawcze w myśl planu skoncentrować się mają na trzech celach szczegółowych i odnoszących się do nich filarach[9]:

Cel szczegółowy I – Trwały wzrost gospodarczy oparty coraz silniej o wiedzę, dane i doskonałość organizacyjną

1. Reindustrializacja przeprowadzona na bazie polskich zasobów wzmacniająca fundamenty polskiej gospodarki. Przemysł to rdzeń komercyjnych wydatków na B+R i naturalne środowisko innowacji, także dla firm z sektora usługowego.
2. Rozwój innowacyjnych firm, czyli przede wszystkim zwiększanie stopnia zaawansowania technologicznego produktów, stymulowanie powstawania nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych na bazie własnych zasobów przedsiębiorstw a także kształtowanie postaw proinnowacyjnych dzięki optymalnemu wykorzystaniu kapitału ludzkiego.
3. Małe i średnie przedsiębiorstwa, czyli rozwijanie potencjału polskich firm tak, by stawały się one coraz większe dzięki działaniom w zakresie otoczenia prawnego, tworzeniu i wdrażaniu innowacji, tworzeniu nowych miejsc pracy oraz ułatwieniom w dostępie do instrumentów finansowania rozwoju przedsiębiorstwa dostosowanych do jego wielkości.
4. Kapitał dla rozwoju oznacza zmobilizowanie środków finansowych, w tym sektora prywatnego, w celu znacznego zwiększenia poziomu inwestycji w Polsce. Rozbudowa instrumentów finansowych oferowanych przez państwowe instytucje rozwoju jest niezbędna dla wzmocnienia działających w Polsce firm. Pożądane jest również zwiększenie efektywności wykorzystania środków publicznych, w szczególności funduszy europejskich, jak i kapitału polonijnego. Kapitał dla rozwoju oznacza także budowanie w Polsce kultury oszczędzania, ponieważ to właśnie poziom oszczędności krajowych stanowi w dużym stopniu o możliwościach inwestycyjnych gospodarki
5. Ekspansja zagraniczna polskich przedsiębiorstw to zwiększenie efektywności z zaangażowanego kapitału dzięki korzyści skali oraz wzmocnienie obecności na dotychczasowych rynkach i wchodzenie na nowe, w szczególności szybko rozwijające się, np. Azji i Afryki. Pomoże to w ograniczeniu deficytu na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego. Obok eksportu (w szczególności towarów zaawansowanych technologicznie) na ekspansję zagraniczną powinny składać się bezpośrednie inwestycje polskich firm

Cel szczegółowy II – Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony

1. Rozwój zrównoważony terytorialnie oznacza rozwój wszystkich terytoriów przez wzmacnianie ich potencjałów endogenicznych i czynników rozwoju oraz likwidację barier i włączenie w procesy rozwojowe regionów zmagających się z trudnościami o charakterze restrukturyzacyjnym i adaptacyjnym (makroregion Polski Wschodniej, Śląsk), obszarów wiejskich wraz z ich lokalnymi ośrodkami miejskimi oraz średnich miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze.
2. Spójność społeczna mus stać się determinantą dynamicznego rozwoju gospodarki, dlatego rozwój winien sprzyjać włączeniu społecznemu, co oznacza gospodarkę o wysokim poziomie zatrudnienia dobrej jakości i przedsiębiorczości.
   

   Oznacza to z jednej strony konieczność adaptacji gospodarki do występujących trendów demograficznych, w szczególności poprzez zapewnienie dostępności usług świadczonych w odpowiedzi na te wyzwania, a z drugiej wsparcie rozwoju i odpowiednie wykorzystanie potencjału poszczególnych grup społecznych na rynku pracy

Cel szczegółowy III – Skuteczne państwo i instytucje służące wzrostowi oraz włączeniu społecznemu i gospodarczemu

1. Prawo w służbie obywatelom i gospodarce to przede wszystkim poprawa jakości stanowionego prawa, w tym zmniejszenie obciążeń regulacyjnych w celu zapewnienia lepszych warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i realizacji potrzeb poszczególnych grup obywateli. Istotą zmian w tym zakresie będzie: deregulacja, usprawnienie systemu prawnego, w tym stabilne i przewidywalne otoczenie prawne oraz racjonalizacja procesów legislacyjnych, w tym partnerstwo głównych podmiotów instytucjonalnych, korporacyjnych i społecznych.
2. Instytucje prorozwojowe i strategiczne zarządzanie rozwojem to funkcjonowanie instytucji sprzyjających budowie przewag konkurencyjnych kraju i działających w nim podmiotów gospodarczych i społecznych. Ten obszar obejmuje kompleksowe działania na rzecz zwiększenia efektywności instytucji publicznych (konsolidacja, integracja działań), zmiany w strukturze i sposobie działania administracji (odbiurokratyzowanie), zwiększenie skuteczności sądownictwa i całego wymiaru sprawiedliwości, zmiany w zakresie zamówień publicznych, wzmocnienie roli dialogu
3. e-państwo to wykorzystanie w skali gospodarki możliwości oferowanych przez dostępne technologie cyfrowe. Elektronizacja procesów obsługi obywateli i przedsiębiorców, jak również wewnątrz administracji może w dłuższej perspektywie przyczynić się do poprawy funkcjonowania administracji, obniżenia kosztów obsługi i poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw.
4. Finanse publiczne – realizacja celu strategicznego polityki państwa, jakim jest tworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, ekonomicznym i terytorialnym, wymaga podejmowania działań stabilizujących i zwiększających efektywność zarządzania finansami publicznymi.
5. Efektywność wykorzystania środków UE to przede wszytskim przeorientowanie sposobu wykorzystania środków europejskich pod względem zakresu, koordynacji i form wsparcia, w kierunku objęcia dofinansowaniem przedsięwzięć w obszarach interwencji kluczowych dla zdefiniowanych celów rozwojowych.

Podejmowane działania w trzech określonych jako priorytetowe celach szczegółowych, będą jednocześnie uwarunkowane koniecznością zapewnienia trwałej stabilności makroekonomicznej, w tym również w kontekście polityki budżetowej państwa. Powyższe działania mają być uzupełniane przez realizację przedsięwzięć infrastrukturalnych i działań o charakterze regulacyjnym i instytucjonalnym, w tak kluczowych dziedzinach dla rozwoju gospodarczego i jakości życia jak rozwój kapitału ludzkiego i społecznego, w tym edukacji, kultury i zdrowia, w obszarze transportu, pozyskiwania i dystrybucji energii oraz zapewnienia trwałego dobrego stanu środowiska naturalnego zgodnego z koncepcją zrównoważonego rozwoju.

Podmioty finansujące innowacje w Polsce

Powstanie innowacyjnego produktu poprzedzone jest pracami badawczo-rozwojowymi, gdzie samotny wynalazca lub zespół innowatorów przetwarza niezmaterializowaną koncepcję produktu w realną postać, tj. prototyp wyrobu. Nakłady finansowe na tym etapie prac są duże i rosną, aż do momentu wprowadzenia produktu na rynek. Pierwsze wyroby wprowadzone są na rynek na ogół w niewielkiej ilości, w celu tzw. testu rynkowego. Jeśli wypadnie on pomyślnie, to przedsiębiorstwo zaczyna intensywne przygotowania do uruchomienia produkcji seryjnej. Przyjęcie produktu na rynku pozwoli przedsiębiorstwu zwolnić tempo przygotowań do podjęcia produkcji seryjnej po wyeliminowaniu prawdopodobnie najważniejszego ryzyka – negatywnego przyjęcia produktu na rynku.

Wielokrotnie biznes prywatny nie był w stanie unieść nieprzewidywalnego ryzyka i trudno byłoby mu ponieść wszystkie związane z tym wydatki. Konieczne było aktywne zaangażowanie się Państwa. Takie włączenie się Państwa w gospodarkę jest równoznaczne z zajęciem stanowiska, iż niesłuszna jest liberalna koncepcja państwa jako „stróża nocnego”. Przekonanie, że pozostawienie sfery ekonomicznej samej sobie doprowadzi do optymalnego rezultatu, okazuje się stanowiskiem nieodpowiadającym realiom współczesności, a co więcej zagraża – w warunkach regionalizacji i globalizacji – interesom gospodarek narodowych. Wskazana jest więc aktywna i mądra obecność Państwa w gospodarce, dająca również gwarancje napływu zagranicznego kapitału inwestycyjnego w miejsce kapitału spekulacyjnego. Jest to tematem przewodnim książki wydanej ostatnio również w języku polskim Przedsiębiorcze państwo. Obalić mit o relacji sektora publicznego i prywatnego[10]. Tytułowym mitem jest – według autorki profesor ekonomii Mariany Mazzucato – przekonanie, że główną siłą sprawczą rozwoju innowacyjnego jest sektor prywatny; państwo zaś odgrywa jedynie bierną rolę. Takiemu fałszywemu obrazowi Mazzucato przeciwstawia wizję państwa, jako aktywnego uczestnika, czy wręcz reżysera polityki prorozwojowej, bez którego innowacyjność gospodarki byłaby znacząco ograniczona. Państwo w takim ujęciu powinno pełnić rolę aktywnego, a niekiedy wręcz wiodącego partnera sektora prywatnego.

Państwem mogącym sprostać wyzwaniom współczesności jest więc państwo przedsiębiorcze, nastawione na wytyczanie kierunków rozwoju i regulujące relacje między sektorem publicznym, a sektorem prywatnym. Problemem wymagającym rozwiązania jest partycypacja państwa w korzyściach osiągniętych przez sektor prywatny. Jeśli bowiem państwo angażuje się w projekty obarczone znacznym ryzykiem, właściwym byłby jego udział w zyskach. Dzięki temu możliwym byłoby przynajmniej częściowe zneutralizowanie kosztów ewentualnych porażek. Łatwiej również byłoby przekonać podatników do realizowania przedsięwzięć wiążących się z dużą niepewnością. Mazzucato jest również przekonana, że prezentacja roli państwa jako aktywnego inspiratora i głównego stratega rozwoju innowacyjnego stworzy odpowiednią atmosferę dla szerokiej akceptacji modelu państwa przedsiębiorczego. Właśnie od tego, czy taka wizja państwa zostanie przyjęta i zrealizowana w praktyce, będzie zależeć przyszłość rozwoju gospodarczego. Taką wizje Państwa ukazuje Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju Premiera Mateusza Morawieckiego.

Głównym aktem prawnym określającym zasady finansowania działalności innowacyjnej w Polsce jest ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki. Art. 3. przedmiotowej ustawy definiuje finansowanie nauki jako finansowanie działań na rzecz realizacji polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej Państwa z wyszczególnieniem badań naukowych, prac rozwojowych oraz realizacji innych zadań szczególnie ważnych dla postępu cywilizacyjnego, rozwoju gospodarczego i kulturalnego Państwa.

Do realizacji wymienionych celów zostały wskazane dwie agencje wykonawcze: Narodowe Centrum Nauki oraz kluczowe z punktu rozważań o polityce innowacyjnej: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Kluczowe podmioty finansujące innowacje w Polsce

Głównym zadaniem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju[11] (NCBR) jest wspieranie tworzenia nowoczesnych rozwiązań i technologii zwiększających innowacyjność, a tym samym konkurencyjność polskiej gospodarki. Działalność Centrum ma służyć wzmocnieniu współpracy między polskim biznesem, której efektem ma być większe zaangażowanie przedsiębiorców (w tym zagranicznych, funkcjonujących na terytorium RP) w finansowanie badań oraz skuteczniejsza komercjalizacja ich wyników. Realizując te cele, NCBR dba o to, by wydawane na prace badawczo-rozwojowe, publiczne pieniądze przynosiły jak największe korzyści polskiej gospodarce.

Poprzez kilkadziesiąt programów, Centrum może zapewnić wsparcie finansowe projektu (Roczny budżet NCBiR to około 5 mld PLN[12]) już na wszystkich poziomach gotowości technologicznej – od wstępnych badań przemysłowych, aż do opracowania innowacyjnego produktu, usługi lub technologii. Ofertę tę uzupełniają programy wspierające finansowanie międzynarodowej ochrony własności przemysłowej czy ekspansji zagranicznej młodych firm innowacyjnych. Dużą uwagę Centrum przykłada także zapewnianiu dobrych warunków dla rozwoju kadry naukowej. Szczególny nacisk kładziony jest na wspieranie młodych naukowców. Prowadzone są także w uzgodnieniu z Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego działania związane z badaniami na rzecz bezpieczeństwa i obronności Państwa. Celem realizowanych programów i projektów jest nie tylko podniesienie potencjału polskich podmiotów naukowych i przemysłowych, ale także dążenie do niezależności technologicznej poprzez tworzenie polskiego know-how w zakresie technologii, bezpieczeństwa i obronności Państwa. Przykładem projektów partnerskich z biznesem jest INGA (Innowacyjne Gazownictwo). INGA[13] to efekt współpracy zapoczątkowanej przez GAZ-SYSTEM, PGNiG oraz NCBR w grudniu 2016 r. Celem programu jest zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności polskiego sektora gazowniczego. Łączny budżet programu wynosi 400 mln zł. O granty na prace badawczo-rozwojowe mogą się ubiegać konsorcja złożone z przedsiębiorstw i jednostek naukowych, lub wyłącznie jednostek naukowych. Na dofinansowanie mogą liczyć najlepsze wnioski przewidujące realizację nowatorskich projektów z obszarów takich jak: poszukiwanie, wydobycie węglowodorów oraz produkcja paliw gazowych, pozyskanie metanu z pokładów węgla, materiały do budowy i eksploatacji sieci gazowych, sieci gazowe, użytkowanie, obrót i nowe zastosowania LNG i CNG. Innym przykładem aktywności agencji jest program NCBR VC opisany niżej.

Do zadań Narodowego Centrum Nauki[14] (NCN) należy finansowanie badań podstawowych realizowanych w formie projektów badawczych, stypendiów doktorskich i staży po uzyskaniu stopnia naukowego doktora, projektów badawczych dla doświadczonych naukowców mających na celu realizację ważnych dla rozwoju nauki pionierskich badań naukowych, badań naukowych nienależących do zakresu badań finansowanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Budżet NCN to około 1 mld zł[15].

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości[16] (PARP) jest zaangażowana w realizację krajowych i międzynarodowych przedsięwzięć, finansowanych ze środków funduszy strukturalnych, budżetu państwa oraz programów wieloletnich Komisji Europejskiej. PARP bierze aktywny udział w tworzeniu i efektywnym wdrażaniu polityki Państwa w zakresie przedsiębiorczości, innowacyjności i adaptacyjności kadr, dążąc do przekształcenia się w kluczową instytucję odpowiedzialną za tworzenie otoczenia wspierającego przedsiębiorców. Zgodnie z zasadą „Think Small First” – „MSP przede wszystkim” działania Agencji są realizowane ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb sektora małych i średnich przedsiębiorstw. W latach 2007–2013 Agencja dysponowała łącznym budżetem na realizację programów operacyjnych w wysokości ponad 7 mld euro[17]. PARP jest zaangażowana we wdrażanie trzynastu działań Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w ramach osi priorytetowych:

• Oś priorytetowa 1: Badania i rozwój nowoczesnych technologii;
• Oś priorytetowa 3: Kapitał dla innowacji;
• Oś priorytetowa 4: Inwestycja w innowacyjne przedsięwzięcia;
• Oś priorytetowa 5: Dyfuzja innowacji;
• Oś priorytetowa 6: Polska gospodarka na rynku międzynarodowym;
• Oś priorytetowa 8: Społeczeństwo informacyjne – zwiększenie innowacyjności gospodarki.

Przykładem wsparcia systemowego realizowanego przez PARP jest konkurs ScaleUP[18] realizowany w ramach rządowego programu StartInPoland. W ramach tego działania, PARP łączy potencjał początkujących, kreatywnych startupów z infrastrukturą, zasobami oraz wiedzą i doświadczeniem zgromadzonym w dużych korporacjach. W ramach konkursu młode firmy otrzymają w sumie 60 mln zł na rozwój swoich pomysłów i działalności.

Fundacja na rzecz Nauki Polskiej (FNP) to niezależna i samofinansująca się polska instytucja pozarządowa typu non-profit z siedzibą w Warszawie. Została założona w lutym 1991 r. i od tamtego czasu realizuje misję wspierania nauki w Polsce. Jako fundusz założycielski otrzymała kwotę 95 mln zł, z części likwidowanego wówczas Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki. Jest największym w Polsce pozabudżetowym źródłem finansowania nauki.

Programy Ramowe UE w zakresie badań naukowych[19] to programy ramowe UE w zakresie badań naukowych i innowacji (Framework Programmes for Research and Technological Development) są głównym instrumentem UE służącym finansowaniu badań w Europie. Po Wspólnej Polityce Rolnej i Funduszach Strukturalnych Programy Ramowe są trzecią, największą linią budżetową w wydatkach UE. Aktualnie realizowany jest siedmioletni VIII Program Ramowy Horyzont 2020 (2014–2020). Do tej pory jest to największy projekt realizowany przez Unię w zakresie badań i innowacji. Budżet programu wynosi 80 mld euro z czego 2,8 mld euro zostanie przeznaczone na badania naukowe oraz innowacje[20].

Budowa venture capital dla projektów innowacyjnych

Istotnym elementem wsparcia innowacyjnych nowej polityki innowacyjnej w Polsce mają stać się fundusze venture capital lub ich korporacyjne mutacje – corporate venture capital, czego efektem jest, iż tematyka inwestycji w start-upy, akceleratory będące we wczesnej fazie rozwoju pojawia się na łamach polskiej prasy częściej niż newsy prasowe o zmianach w polskim prawie podatkowym. O inwestycjach w innowacyjne podmioty oraz rozwiązaniach mówią wszyscy – małe i średnie przedsiębiorstwa, branże zarówno tradycyjne, jak i nowe, politycy oraz instytucje unijne. Pojęcie Venture Capital jest znane bywalcom świata finansjery, ale Corporate Venture Capital to nic innego jak integralna struktura korporacyjna w ramach grup kapitałowych działających w różnych branżach, będąca częścią całego wewnętrznego systemu open innovation, inwestująca w małe innowacyjne przedsiębiorstwa w dwóch celach:

• wsparcia strategii spółki – matki (cel inwestycyjny: integracja rozwiązania wewnątrz korporacji, wejście na nowy rynek, wprowadzenie nowego produktu) lub
• w celu czysto finansowym (maksymalizacja stopy zwrotu z inwestycji ROI).

W Polsce obecne struktury CVC dopiero powstają głównie jako realizacja działań Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju w ramach filaru dotyczącego kapitału rozwojowego. Program wsparcia NCBR CVC jako katalizatora powstania jednostek wspólnych państwa i kapitału prywatnego pozytywnie wpłynie na rozwój tego rynku. Trudno jest jednoznacznie określić dokładne ramy strukturalne CVC w systemie open innovation przedsiębiorstw – przez kilkanaście lat wypracowano i ze skutecznością wprowadzono kilka modeli ich funkcjonowania. Przede wszystkim, mimo swojej nazwy Corporate Venture Capital nie jest typowym funduszem venture capital. CVC są tworzone nie przez inwestorów, ale przez korporacje z prostej przyczyny – w obszarze zainteresowań CVC jest finansowanie nie tylko małych „targetów” na wczesnej fazie rozwoju, ale również przedsiębiorstw w zaawansowanej fazie wzrostu. Polska stała się obszarem intensywnego rozwoju podmiotów venture capital wyspecjalizowanych w finansowaniu innowacji. Utworzony w 2016 r. przez polski rząd w ramach realizacji Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju, Polski Fundusz Rozwoju (PFR) poprzez podmiot zależny PFR Ventures, zaoferował finansowanie zwrotne innowacyjnym spółkom z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (sektor MŚP) znajdującym się na różnych etapach rozwoju, począwszy od najwcześniejszej fazy (pre-seed) po fazy wzrostu i ekspansji. W ramach oferowanych instrumentów, uruchomionych zostało pięć programów (PFR Starter FIZ, PFR Biznest FIZ, PFR Otwarte Innowacje FIZ, PFR KOFFI FIZ oraz PFR NCBR FIZ), które docelowo miałyby przekazać na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw ponad 2 mld PLN w ramach finansowania zwrotnego poprzez instytucje pośredniczące[21]. Wśród projektów funduszy i wehikułów finansowania innowacji możemy przykładowo przedstawić m. in.:

1. NCBR CVC. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, kontynuując politykę łączenia środków publicznych ze środkami i doświadczeniem inwestorów prywatnych, uruchomiło Fundusz Funduszy NCBR CVC. To pierwszy tego typu Fundusz na świecie. Alokacja ze środków NCBR na działalność Funduszu NCBR CVC w ramach POIR wynosi 100 mln EUR (ok. 440 mln PLN) i stanowi 50% środków na kapitalizację całego przedsięwzięcia (880 mln PLN). Pozostałe środki będą pochodzić od korporacyjnych inwestorów prywatnych. NCBR CVC jest zarządzany przez profesjonalnego Menadżera Funduszu Funduszy – konsorcjum PFR Ventures oraz PFR TFI. Funduszem zarządza zespół, który posiada unikalne doświadczenie na rynkach polskim i międzynarodowym w zakresie tworzenia funduszy VC. NCBR CVC zamierza stworzyć od 6 do 9 funduszy CVC o kapitalizacji od 60 do 100 mln PLN, w różnych sektorach rynku komercjalizacji B+R. Cele inwestycyjne fundusze CVC mają osiągnąć w horyzoncie czasowym 13 lat w połączeniu z inwestorami komercyjnymi, jakimi będą duże przedsiębiorstwa (korporacje), zarządzane przez niezależne podmioty zarządzające.
2. Fundusz EEC Magenta. Powołany przez TAURON, Polski Fundusz Rozwoju oraz Narodowe Centrum Badań i Rozwoju fundusz typu Corporate Venture Capital (CVC) jest pierwszym tego rodzaju podmiotem na polskim rynku. TAURON będzie inwestorem w dwóch funduszach tworzonych w ramach programów PFR Starter: FIZ oraz BRIdge VC/PFR NCBR CVC. Dzięki temu możliwe będzie zapewnienie wieloetapowego wsparcia dla innowacyjnych firm, m.in. poprzez zapewnienie możliwości udziału w programach akceleracyjnych, inwestycje w przedsiębiorstwa we wczesnej fazie czy zapewnienie kolejnych rund finansowania w ramach NCBR CVC.
3. PGE Ventures. Ogłoszona w 2016 r. strategia największej grupy energetycznej w Polsce zakładała innowacyjne działania. Strategia w istotny sposób będzie wpływała na rozwój start-upów. PGE Ventures zapowiedziało uruchomienie zewnętrznych funduszy Venture Capital w ramach programów Polskiego Funduszu Rozwoju (PFR) i Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR). PGE Ventures poodbnie jak Tauron chce budować polski ekosystem start-upów, działając również jako inwestor środków własnych w ramach programów: PFR Starter FIZ, BRIdge Alfa, BRIdge VC. Do tych programów PGE Ventures złożyło wnioski o utworzenie funduszy zewnętrznych, w których PGE Ventures będzie pełnił rolę inwestora i tym samym będzie miał zasadniczy wpływ na strategię inwestycyjną funduszy. Innowacyjność jest jednym z filarów strategii biznesowej Grupy PGE. Na obszar badań, rozwoju i innowacji do 2020 r. Grupa przeznaczy łącznie ok. 400 mln PLN, z czego połowa to środki własne, a połowa to środki pozyskane w ramach finansowania zewnętrznego. 50 mln rocznie, które Grupa zamierza zainwestować ze środków własnych, zostanie przeznaczone na rozwój nowych technologii, produktów i linii biznesowych. W ramach wspierania innowacyjnych przedsięwzięć PGE działała kompleksowo, dlatego inwestycjami kapitałowymi w start-upy zajmuje się spółka PGE Ventures, mająca docelowo być specjalistycznym funduszem CVC, a inkubacją i akceleracją projektów na najwcześniejszym etapie rozwoju spółka PGE Nowa Energia. Pozwoli to na szybkie i sprawne działanie, a także optymalizację całego procesu.
4. Grupa Lotos. Grupa Lotos utworzy fundusz CVC[22] o szacowanej wartości 40-50 mln euro. Prace nad utworzeniem funduszu CVC są jeszcze na wczesnym etapie, bo Grupa Lotos dopiero kompletuje kadrę zarządzającą. Można więc przypuszczać, że Grupa Lotos będzie inwestować w start-upy, które wpisują się w obszar działalności koncernu paliwowego.
5. Poczta Polska[23]. Trwają pracę nad uruchomieniem funduszu venture capital, który ma powstać jeszcze w tym roku i inwestować w „nowe, obiecujące spółki”. Ponoć na radarze celowniku Poczty są internetowy kreator pudełek Zapakuj.to i inteligentne skrytki Pakomatic. wykluczanie wykluczone jest również, że spółka skarbu państwa zainteresuje się technologią Hyperloop rozwijaną w Polsce przez HyperPoland, która miałaby w przyszłości posłużyć Poczcie Polskiej do transportowania paczek. Wszystkie te projekty wzięły udział w pierwszej edycji programu akceleracyjnego Gamma Rebels powered by Poczta Polska współorganizowanego przez operatora. Niedawno zakończyła się druga edycja.

Podsumowanie

Rozwój innowacji, powstawanie i skuteczne wprowadzania na rynek są jednym z kluczowych warunków realizacji Planu Morawieckiego. Mają wpływ na niwelowanie pułapki średniego dochodu poprzez promowanie projektów o dużej wartości kapitału intelektualnego kosztem udział w PKB nisko przetworzonej produkcji i nisko marżowych usług biznesowych realizowanych dla korporacji międzynarodowych. Bezpośrednio redukują pułapkę przeciętnego produktu stawiając na rozwój polskiej myśli technicznej i wsparcie ekspansji na rynkach zagranicznych (filar zdefiniowany w strategii). Tworzący się rynek venture capital i corporate venture capital wspierany przez instytucje państwowe i duże korporacje to możliwość budowy kapitału rozwojowego. Kluczowym wydaje się, by obok źródeł lokalnych (w tym, publicznych) istotnym źródłem fundingu tworzących się funduszy były podmioty zagraniczne zainteresowane projektami o dużym potencjale wzrostu. To praktyczna realizacja idei Przedsiębiorczego Państwa przedstawionej przez Mariane Mazzucato.

 

---

All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.

Powiązane wpisy

Fundacja Warsaw Institute

• O nas
• Misja
• Członkowie zarządu
• Rada fundacji
• Wesprzyj nas
• Media

• Programy
• Russia Monitor
• INFO-check Ukraine
• Dezinformacja
• Raporty Specjalne

• The Warsaw Institute Review
• Wydania
• Autorzy

• Kontakt
• Subskrybuj