Data: 23 marca 2024 Autor: Adam Kratschmer

Przykłady dezinformacji w Czechach

Narracje dezinformacyjne w Czechach kształtują się w dużej mierze w oparciu o bieżące wydarzenia. Najważniejsze z nich, tj. strzelaninę na Uniwersytecie Karola w Pradze, rządową politykę przeciwko dezinformacji oraz trwające protesty rolników, omówiono szerzej w niniejszym tekście.

 

W czeskiej infosferze celowo powiela się zmanipulowanie treści dotyczące rosyjskiej agresji na Ukrainę. Mają one przede wszystkim na celu zmianę stanowiska władz kraju wobec toczącej się wojny. Zorganizowana kampania dezinformacyjna pojawiła się także na krótko po wybuchu konfliktu między Izraelem i Hamasem, by podsycać kryzys i niejako wpłynąć na działania czeskiej dyplomacji. Serwisy dezinformacyjne rozpowszechniały również zmanipulowane treści na temat śmierci Aleksieja Nawalnego lub zupełnie pomijały fakty z życiorysu rosyjskiego aktywisty, jak również kwestie łamania praw człowieka w Rosji.

Inwazja Rosji na Ukrainę

Dezinformacja stała się istotnym narzędziem wykorzystywanym do wywierania wpływu w kontekście rosyjskiej agresji na Ukrainę. Zjawisko to doskonale odzwierciedla globalne napięcia geopolityczne, jak również świadczy o potężnym wpływie kampanii dezinformacyjnych. Fałszywe i zmanipulowane treści rozpowszechnia się głównie za pośrednictwem mediów społecznościowych, by w rezultacie wzbudzać niechęć, a nawet wrogość wobec Ukrainy.

W obliczu stałego wzrostu aktywności dezinformacyjnej w Czechach, władze kraju stoją przed nie lada wyzwaniem, jakim jest edukacja obywateli w zakresie potencjalnych zagrożeń. Działania zwalczające dezinformację pozwalają wykształcić społeczeństwo, które, poprzez umiejętną ocenę dostępnych informacji, wykaże większą odporność na manipulację. Zdaniem aktywistów Czeskich Elfów [1], ruchu obywatelskiego, który mapuje, analizuje i aktywnie walczy z zagranicznymi kampaniami dezinformacyjnymi w czeskim Internecie, najwięcej zmanipulowanych treści dotyczy dziś właśnie sytuacji w Ukrainie.

Spotkanie w Karwinie jako przykład rozprzestrzeniania się dezinformacji w Czechach

Podczas spotkania ministra spraw wewnętrznych Vita Rakušana z wyborcami w Karwinie na północy kraju, na jaw wyszedł szereg nieprawdziwych lub celowo zmanipulowanych komunikatów, które oddziałują wśród przedstawicieli czeskiego społeczeństwa. Dominującym przekazem dezinformacyjnym było stwierdzenie, jakoby rząd Republiki Czeskiej wspierał „faszystowski reżim w Kijowie”. Stwierdzenie to jest nieprawdziwe na wielu płaszczyznach. Dotychczas Czechy udzieliły Ukrainie znacznej pomocy materialnej. Wysłannik rządu Republiki Czeskiej ds. Ukrainy Tomáš Kopečný wskazał, że wsparcie to przynosi Pradze więcej korzyści aniżeli szkód [2].

Tuż po rosyjskiej napaści na Ukrainę serwisy dezinformacyjne zalewały Internet rosyjską narracją o „faszystowskim rządzie w Kijowie”, co, w ocenie Rosji, miało usprawiedliwić inwazję na sąsiedni kraj. Niemniej, w światowych rankingach praworządności i demokracji Ukrainę plasuje się o wiele wyżej niż Rosja ([3]. Dowodzi to tym samym, że promowany przez Moskwę przekaz opiera się na manipulacji i przekłamaniach. W Ukrainie, tak samo jak w Czechach i wielu innych krajach, działają ugrupowania skrajnie prawicowej. Nie oznacza to bynajmniej, że w którymkolwiek z nich funkcjonuje ustrój faszystowski.

Przekonywano także, że napływ uchodźców z Ukrainy spowodował wzrost przestępczości w Czechach. Twierdzono również, że Ukraińcom w Czechach żyje się lepiej niż obywatelom czeskim, czemu stanowczo zaprzeczają dane Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji (IOM) [4], według których uchodźcy wojenni z Ukrainy nie mogą ubiegać się o większość świadczeń socjalnych. Kwestia ta ożywiła debatę nad konfliktem między konstytucyjną gwarancją wolności słowa a prawem każdego obywatela do życia w godności. Chociaż wolność słowa powszechnie uważa się za prawo człowieka, istnieje tendencja do zakazywania wypowiedzi dyskryminujących (tzn. mowy nienawiści).

Świadczenia socjalne dla Ukraińców

W sieci dominuje anegdotyczny przekaz o Ukraińcach, którzy pobierają dwukrotnie wyższe świadczenia socjalne niż obywatele Republiki Czeskiej. Chodzi o rzekomo korzystniejszy sposób wyliczania świadczeń dla Ukraińców, dzięki czemu rząd w Pradze ma gwarantować lepsze warunki życia przyjezdnym niż swoim obywatelom. Informację tę zdementował niedawno rzecznik Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Jakub Augusta [5]. We wspomnianych wyżej przekazach nie podano, w jaki sposób wyliczono takie kwoty świadczeń oraz pominięto indywidualną ocenę w oparciu o wiek dziecka oraz dochód gospodarstwa domowego. Warto dodać, że wbrew informacjom rozpowszechnianym przez serwisy dezinformacyjne, Ukraińcy, którzy przebywają na terytorium Republiki Czeskiej, nie mogą wnioskować o dodatkowy rodzinny kapitał opiekuńczy.

Uchodźcom przysługuje jedynie pomoc humanitarna w nagłych sytuacjach, która nie obejmuje jednak świadczeń socjalnych takich jak zasiłek macierzyński, rodzicielski czy pogrzebowy. Celem dezinformacji stała się także kwestia pomocy humanitarnej. Ukraińcy mogą ubiegać się o zapomogę w wysokości 5 tys. koron (ok. 850 zł) miesięcznie przez pięć miesięcy od momentu uzyskania prawa do ochrony tymczasowej. Fakt ten często wypaczały serwisy dezinformacyjne. Pomijały za to zupełnie informację, że władze wdrożyły mechanizm świadczeń pieniężnych dla obywateli, którzy zapewnili zakwaterowanie i wyżywienie Ukraińcom, którzy do Czech przybyli tuż po wybuchu wojny. Jak podaje czeskie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, obywatele Republiki Czeskiej mają prawo do szerszego zakresu świadczeń niż uchodźcy z Ukrainy [6].

 

Konflikt izraelsko-palestyński

Wojna w Izraelu rozpętała „piekło dezinformacji” [7]. Zdaniem Jaroslava Valůcha, dyrektora ds. edukacji medialnej fundacji Transitions, „trwający obecnie konflikt pomiędzy Izraelem i Hamasem to wydarzenie bez precedensu” [8].

Na antenie programu telewizyjnego Spotlight Valůch wskazał, że wokół wojny swoje kłamliwe narracje zdążyli już zbudować znani czescy dezinformatorzy. Wśród nich chociażby niekryjących swoich skrajnie prawicowych poglądów polityk Lubomir Volny wykorzystał trwający od października konflikt pomiędzy Izraelem i Hamasem do szerzenia prorosyjskiej dezinformacji [9]. W ostatnich wyborach Volny powtórnie ubiegał się o mandat posła; po wyborczej klęsce aktywnie udziela się w sieci, gdzie rozpowszechnia narracje dezinformacyjne.

Dawno niewidziane twarze: Volny i dezinformacja o wojnie między Izraelem i Hamasem

Niedawno powrócił z nową narracją o Ukrainie i Hamasie, publikując absurdalne i niedopuszczalne wręcz treści skierowane do szerszej publiczności. Tak samo jak inni aktywni na terenie Republiki Czeskiej propagandyści, Volny wykorzystuje złożone kwestie geopolityczne, by siać zamęt. Nie są to pojedyncze przypadek, a cała kampania mająca na celu manipulowanie opinią publiczną w tak wielowątkowej kwestii, jaką jest niewątpliwie sytuacja na Bliskim Wschodzie.

W kontekście dezinformacji dotyczącej konfliktu izraelsko-palestyńskiego w czeskiej infosferze warto odnieść się do pewnego przykładu. Niedawno w mediach społecznościowym szerokim echem odbiła się informacja, że Kijów pośrednio przyczynił się do ataków za Izrael, dostarczając amunicję i sprzęt wojskowy bojownikom Hamasu [10]. Bezpodstawna skądinąd narracja wskazuje na udział strony rosyjskiej, która aktywnie rozpowszechnia zmanipulowane treści, by w ten sposób oddziaływać na opinię publiczną w sprawach międzynarodowych.

Zagraniczni dziennikarze śledczy oraz analitycy ustalili, że za tego typu działaniami stały źródła rosyjskie. Sugeruje to, że Rosjanie wykreowali kampanię dezinformacyjną, by odwrócić uwagę od działań na froncie i zdeprecjonować wroga w oczach państw Zachodu. W przekazie tym z resztą zawarto prawdziwe informacje, zgodnie z którymi w Ukrainie odnotowano wiele przypadków handlu bronią palną i artykułami wojskowymi na czarnym rynku [11]. Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol) istotnie poinformowała, że istnieje ryzyko, że broń wpadnie w ręce zorganizowanych grup przestępczych lub terrorystów [12].

Niemniej jednak sugestie, jakoby Hamas użył tej broni do ataku na Izrael są absolutnie bezpodstawne. Taki schemat działania wpisuje się w mechanizmy dezinformacji, której celem jest kreowanie fałszywych realiów oraz zatajanie pewnych informacji dotyczących konfliktów geopolitycznych. Nie ma obecnie żadnych dowodów, że Ukraina przekazywała uzbrojenie Hamasowi. Jest to tym bardziej nieprawdopodobne, że transporty zachodniego sprzętu wojskowego obraz amunicji podlegają ścisłej kontroli [13].

Ponadto, sugestie, że broń przekazywana Ukrainie przez zachodnich partnerów mogła trafić do Strefy Gazy [14] wskazują, że społeczeństwo stosunkowo niewiele wie na temat systemu kontroli i regulacji międzynarodowego handlu bronią. Dlatego ważne, by stale rozwijać umiejętność krytycznego myślenia i oddzielania faktów od manipulacji.

Stały wzrost aktywności portali dezinformacyjnych świadczy o tym, że dezinformacja wciąż stanowi potężne narzędzie wykorzystywane przed kraje oraz podmioty niepaństwowe do realizacji własnych celów na arenie międzynarodowej. Głośny przykład rosyjskiej dezinformacji wokół rzekomego wsparcia Ukrainy dla Hamasu dobitnie przypomina, jak dalekosiężne mogą być polityczne oraz społeczne skutki wojny informacyjnej.

Informacyjna Służba Bezpieczeństwa (BIS) wobec dezinformacji wokół konfliktu izraelsko-palestyńskiego

Przemawiając na konferencji poświęconej zagrożeniom hybrydowym w Pradze, szef Informacyjnej Służby Bezpieczeństwa (BIS) Michal Koudelka zwrócił uwagę na bieżące działania dezinformacyjne w czeskiej przestrzeni informacyjnej. Zauważył także, że Czechy odnotowały mniejszy wpływ antyizraelskiej propagandy Hamasu lub Iranu niż niektóre inne państwa [15]. Dyrektor BIS uważa, że działania dezinformacyjne Chin i Rosji, które od dłuższego czasu atakują ludzi w Czechach, są znacznie poważniejsze.
Wskazał także, że za dezinformacją wokół wojny w Izraelu stoją Hamas wraz z szeregiem innych palestyńskich organizacji bojowych, a także Iran i wspierany przez Teheran Hezbollah [16]. Tym samym portale dezinformacyjne starają się udowodnić, że żadne państwo demokratyczne, w tym Czechy, nie są w zupełności odporne na wpływy, niemniej jest on stosunkowo niewielki w porównaniu z innymi formami dezinformacji.

Szef BIS podkreślił, że kraj ten mierzy się obecnie z rosyjskimi oraz chińskimi kampaniami dezinformacyjnymi, które przybrały na sile po tym jak Praga wyraziła solidarność z Ukrainą. Kampanie mają za zadanie zdyskredytować władze Czech w oczach obywateli oraz osłabić poparcie dla Kijowa, co znacząco wpływa na to, jak Czesi postrzegają skutki wojny dla rodzimej gospodarki.
Ważną rolę odgrywają propagandyści, którzy powielają stanowisko Kremla, by dalej polaryzować zachodnie społeczeństwa. Rozprzestrzenianie zmanipulowanych informacji ze świata wprowadza w błąd społeczeństwo i podsyca animozje. Społeczeństwo stoi wobec tego przed wyzwaniem, jakim jest walka z dezinformacją oraz rozważne korzystanie ze źródeł informacji.

 

Śmierć Nawalnego

 

Okoliczności śmierci rosyjskiego opozycjonisty Aleksieja Nawalnego wskazują na makabryczną próbę manipulacji ze stron Kremla. Nie ulega wątpliwości odpowiedzialność Władimira Putina za śmierć Nawalnego, podobnie jak fakt, że reżim wykorzystał ją do szerzenia antyszczepionkowych narracji [17]. Te niegdyś nie miały większego znaczenia w wojnie Moskwy z Zachodem; nabrały go dopiero w kontekście zabójstwa opozycjonisty w lutym br.

Rosyjskie serwisy dezinformacyjne, m.in. Aeronet, sugerowały wręcz, że Nawalny zmarł z wyniku powikłań po szczepieniu przeciwko Covid-19. Ten oczywisty przykład dezinformacji medycznej ma na celu podsycać wątpliwości na temat zachodnich szczepionek. Portale dezinformacyjne podawały, że Aleksiej Nawalny zmarł z powodu zapalenia mięśnia sercowego i oderwanego skrzepu, rzekomo na skutek szczepień przeciwko Covid-19 [18]. To zniewaga dla pamięci o wybitnym rosyjskim opozycjoniście i zarazem przykład propagandy antyszczepionkowej, która wykorzystuje kryzys zdrowotny do osiągnięcia własnych celów.

Treści te jednoznacznie obnażyły związek pomiędzy ruchami antyszczepionkowymi i rosyjską dezinformacją. Początkowo narracja ta pozornie nie wpisywała się w kontekst geopolityczny. Niemniej łączenie śmierci rosyjskiego opozycjonisty oraz treści negujących zasadność szczepień dobitnie pokazuje, że prokremlowscy propagandyści wykorzystają każdą okazję, by podważyć zaufanie do zachodnich instytucji. W tym przypadku dezinformacja ma na celu polaryzację społeczeństwa w krajach zachodnich, ale także odwrócenie uwagi od niepowodzeń Kremla w walce z pandemią Covid-19.

Antyszczepionkowa propaganda Moskwy zbudowana na śmierci Nawalnego to jasny sygnał dla Zachodu, że Rosja nie cofnie się przed niczym, by nadal siać zamęt i dezinformację. To kolejny dowód na to, że w dzisiejszych czasach społeczeństwo musi zachować czujność i stale budować umiejętność krytycznego myślenia, by odróżnić prawdę od manipulacji. Zabójstwo Nawalnego pokazuje, że kremlowscy oficjele za nic mają ludzkie życie. Stanowi jednocześnie lekcję dla świata, że należy podjąć zdecydowaną walkę z dezinformacją zagrażającą zdrowiu publicznemu i wartościom demokratycznym.

 

Podsumowanie

 

Czechy mierzą się obecnie z nasileniem się działań o charakterze dezinformacyjnym, które w dużej mierze dotyczą trwającej nieprzerwanie od dwóch lat rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Kraj wciąż odnotowuje znaczący wpływ dezinformacji w mediach społecznościowych, wobec czego rząd w Pradze powinien podjąć stanowcze kroki w zakresie przeciwdziałania dezinformacji. Zarówno władze, jak i społeczeństwo obywatelskie powinny jasno i otwarcie przekazywać informacje, by uniknąć wszelkich niedomówień i nieścisłości, głównie w kontekście stosunków czesko-ukraińskich. Kształcenie umiejętności krytycznego myślenia i zarządzania opartego na faktach może zredukować powstałe w wyniku dezinformacji podziały społeczne i zbudować świadome i silne społeczeństwo. Ma to bowiem kluczowe znaczenie dla zachowania standardów demokracji oraz ochrony obywateli przed wpływami z zewnątrz.
Niepokoi także wzrost dezinformacji wokół wojny w Strefie Gazy, czego przykładem są wspomniane plotki o rzekomej dostawie broni z Ukrainy dla Hamasu. Tego typu narracje wymagają od czeskich decydentów stanowczej reakcji. Republika Czeska musi dostosować swoją strategię do rozwijających się kampanii dezinformacyjnych, szczególnie tych, które rozgrywają konflikty międzynarodowe do pogłębiania podziałów wewnętrznych Należy zacieśnić współpracę między agendami rządowymi, przedstawicielami mediów i organizacjami factcheckingowymi i w rezultacie opracować skuteczną kampanię edukacyjną, która uwrażliwiłaby odbiorców na fałszywe treści w mediach. Poprzez wyjaśnianie skomplikowanych kwestii międzynarodowych i obalanie popularnych mitów, szczególnie tych propagowanych przez takie osoby jak wspomniany już Lubomír Volny, Republika Czeska może zwiększyć swoją zbiorową odporność na dezinformację. W ten sposób może chronić obywateli, wspierać wartości demokratyczne i stale umacniać swoją pozycję na arenie międzynarodowej.

Rosjanie nasilili ostatnio działalność dezinformacyjną, czego przykładem jest próba manipulacji wokół okoliczności śmierci Aleksieja Nawalnego, co wystawia rząd w Pradze na ciężką próbę. Rosyjska dezinformacja łączy treści antyszczepionkowe i geopolityczne, co stanowi powód do niepokoju. Władze i obywatele Republiki Czeskiej powinni skoncentrować się na przeciwdziałaniu dezinformacji na lokalnym szczeblu, nie pomijając przy tym kontekstu globalnego. Ostatnio kremlowska machina propagandowa wykorzystała nawet śmierć Aleksieja Nawalnego, by zdyskredytować zachodnie szczepionki. Oznacza to, że zarówno społeczeństwo, jak i decydenci muszą dogłębnie analizować wszelkie informacje i ich źródła. Nowej fali dezinformacji można przeciwdziałać za sprawą skoordynowanych działań, tj. factcheckingu oraz rzetelnej edukacji medialnej umożliwiającej obywatelom odróżnienie prawdy od manipulacji. Poprzez wspomniane strategie Republika Czeska może skutecznie chronić się przed szkodliwym wpływem dezinformacji, która godzi w fundamentalne zasady demokracji. Tylko za sprawą wspólnego wysiłku możliwe jest utrzymanie jedności w społeczeństwie, zwłaszcza teraz, gdy nieustannie stanowi cel kampanii dezinformacyjnych.

 

Bibliografia:

Sources:

1. https://cesti-elfove.cz/wm_2024_01a/
2. https://www.irozhlas.cz/zpravy-svet/ukrajina-pomoc-penize-valka-obnova-tomas-kopecny_2312211111_pj
3. https://www.seznamzpravy.cz/clanek/domaci-zivot-v-cesku-ukrajina-neni-fasisticka-a-seniori-netrpi-vyvracime-lzi-z-karvine-244307
4. https://www.seznamzpravy.cz/clanek/ekonomika-finance-chodi-do-prace-plati-najem-data-ukazuji-kolik-penez-ukrajincum-zbyde-244198
5. https://www.irozhlas.cz/zpravy-domov/overovna-dostavaji-ukrajinci-defacto-jednou-tolik-co-cesi-na-sitich-se-siri_2401140500_job
6. Tamże.
7. https://www.seznamzpravy.cz/clanek/zahranicni-uverili-byste-s-valkou-v-izraeli-vypuklo-dezinformacni-peklo-239083
8. https://zpravy.aktualne.cz/domaci/spotlight-rozhovor-jaroslav-valuch-zpravy/r~0c0202dc7d5011eea9eeac1f6b220ee8/
9. https://www.reflex.cz/clanek/komentare/121183/kolaborant-volny-blouzni-o-izraeli-a-ukrajine-ted-jede-na-konferenci-do-ruska-snad-tam-i-zustane.html
10. https://www.denik.cz/ze_sveta/denik-proti-fake-news-ukrajina-hamas-izrael-valka-rusko-zbrane-munice-lzi-iran.html
11. https://www.ft.com/content/bce78c78-b899-4dd2-b3a0-69d789b8aee8
12. https://factcheck.afp.com/doc.afp.com.342G9HL
13. https://www.newsweek.com/russia-false-flag-western-weapons-gaza-ukraine-1833115
14. https://www.ceskenoviny.cz/zpravy/2452847
15. Tamże.
16. Tamże.
17. https://www.forum24.cz/ruska-propaganda-zneuziva-vrazdu-navalneho-zlocin-vysvetluje-lzi-kterou-uz-pred-lety-rozvracela-zapad
18. https://ct24.ceskatelevize.cz/clanek/veda/prodelani-covidu-ani-ockovani-proti-nemu-nemuze-za-umrti-mladych-sportovcu-ukazala-analyza-343378

 

Projekt jest współfinansowany przez rządy Czech, Węgier, Polski i Słowacji w ramach Grantów Wyszehradzkich Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Misją funduszu jest promowanie idei zrównoważonej współpracy regionalnej w Europie Środkowej.