OPINIE
Data: 15 czerwca 2020
Piotr Wilczek, Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Stanach Zjednoczonych Ameryki
Współpraca polsko-amerykańska w latach 2016-2020. Fakty i liczby
Relacje Polski ze Stanami Zjednoczonymi zostały znacznie wzmocnione w ciągu ostatnich kilku lat. Wpłynęła na to głównie współpraca w zakresie energetyki, bezpieczeństwa i obronności. W artykule zostały przedstawione najważniejsze zagadnienia w stosunkach między Warszawą a Waszyngtonem w ostatnich czterech latach.
WSTĘP
Na początku listopada 2018 roku ukazał się w „Rzeczpospolitej” i „The Hill” artykuł napisany przeze mnie i panią ambasador USA w Warszawie Georgette Mosbacher. Tekst nosił tytuł „Partnerstwo polsko-amerykańskie jest silniejsze niż kiedykolwiek”. Pisaliśmy w nim m.in.:
„Przyjaźń i współpraca polsko-amerykańska sprawdziły się w wielu przełomowych momentach ubiegłego stulecia. Poparcie w latach osiemdziesiątych ze strony urodzonego i wychowanego w Polsce papieża Jana Pawła II oraz prezydenta USA Ronalda Reagana, orędownika polskiego ruchu Solidarności, pomogło Polsce wyzwolić się spod sowieckiej dominacji i stać się krajem demokratycznym. Przyjazne relacje i wzajemne zrozumienie między prezydentem Andrzejem Dudą i prezydentem Donaldem Trumpem dodatkowo wzmacniają i tak już bardzo dobre stosunki dwustronne między naszymi narodami. Bliska współpraca między naszymi dwoma krajami została wyrażona w „Deklaracji o polsko-amerykańskim partnerstwie strategicznym”, podpisanej 18 września br. w Białym Domu przez prezydenta Andrzeja Dudę i prezydenta Donalda Trumpa. W tekście deklaracji podkreślono, że nasze stosunki dwustronne opierają się na poszanowaniu i zaangażowaniu na rzecz wspólnych demokratycznych wartości i zasad, w tym wolności, praw człowieka i niezależności instytucji. W Deklaracji położono również nacisk na silne więzi i wspólne interesy naszych krajów w obszarach bezpieczeństwa i obrony, energii, handlu i inwestycji oraz badań i innowacji. Jako ambasadorowie naszych krajów będziemy niestrudzenie pracować nad tym, aby cele Deklaracji były realizowane poprzez konkretne działania”.
Dziś, po półtora roku od czasu ukazania się tego artykułu, gdy sytuacja międzynarodowa stała się wyjątkowo skomplikowana z powodu pandemii koronawirusa, warto przypomnieć podstawowe fakty i liczby dotyczące współpracy polsko-amerykańskiej w ostatnich kilku latach. Bardzo często bowiem te fakty i liczby giną w powodzi publicystycznych interpretacji i powierzchownych ocen.
Proamerykańskie sympatie polskiego społeczeństwa oraz jednoznaczne poparcie prezydenta i rządu RP dla pogłębiania relacji z USA sprawiają, że realizacja misji ambasadora RP w Waszyngtonie daje wiele satysfakcji. Dobre relacje osobiste prezydentów Polski i USA przekładają się na dobre stosunki z administracją amerykańską, co jest ważne w codziennej pracy dyplomatycznej. Próbując dokonać oceny, czy i w jakim stopniu udało się pogłębić naszą współpracę z Waszyngtonem w ciągu ostatnich lat, należy spojrzeć na wzajemne relacje w szerszym kontekście polityki amerykańskiej zarówno tej międzynarodowej, jak i wewnętrznej. Relacje te nie rozwijały się bowiem w próżni. Ważnym kontekstem były stosunki Waszyngtonu z Moskwą, szczególnie po aneksji Krymu i okupacji wschodniej szczęści Ukrainy. Jednocześnie stosunki polsko-amerykańskie rozwijamy w okresie narastających napięć między USA i Chinami, a także coraz większego przesuwania uwagi amerykańskiej w kierunku Azji. Zmiany w założeniach amerykańskiej polityki zagranicznej nie zawsze sprzyjały pogłębianiu relacji USA z sojusznikami europejskimi. Mimo to w przypadku Polski dorobek ostatnich lat jest naprawdę imponujący.
W ciągu ostatnich kilku lat dynamika spotkań na najwyższym szczeblu była bardzo duża: wizyty i spotkania prezydentów Polski i USA, wiceprezydenta USA, liczne wizyty członków gabinetu amerykańskiego w Polsce i ministrów rządu polskiego w USA owocowały kolejnymi decyzjami o ogromnym znaczeniu dla Polski i współpracy polsko-amerykańskiej. Relacje między oboma krajami należy oceniać na podstawie ich konkretnych rezultatów w zakresie współpracy politycznej, gospodarczej, naukowej i obronności. Chciałbym więc przedstawić fakty dotyczące tej współpracy, w ostatnich czterech latach, od czasu, gdy miałem zaszczyt i przyjemność czynnie uczestniczyć w jej rozwijaniu.
WIZYTY, UMOWY I DEKLARACJE
Prezydent Donald Trump odwiedził Warszawę już w trakcie swojej drugiej podróży zagranicznej, w lipcu 2017 r. Jego pobyt w stolicy Polski miał nie tylko charakter dwustronny, ale związany był też z udziałem w szczycie Trójmorza. Prezydent Andrzej Duda złożył pierwszą wizytę oficjalną w Waszyngtonie we wrześniu 2018 r. W jej trakcie obaj prezydenci przyjęli deklarację „Obrona wolności i budowanie dobrobytu poprzez polsko-amerykańskie partnerstwo strategiczne”. Rozszerzyła ona możliwości wsparcia administracji USA dla realizacji polskich priorytetów w dziedzinie bezpieczeństwa, w tym wzmocnienia amerykańskiej obecności wojskowej w Polsce, współpracy w sektorze energetycznym oraz pogłębienia wymiany handlowej i wzajemnych inwestycji. Kolejna oficjalna wizyta Prezydenta Andrzeja Dudy w Białym Domu odbyła się w czerwcu 2019 r.
Wiceprezydent Mike Pence odwiedził Polskę we wrześniu 2019 r. Podczas tej wizyty doszło do podpisania przez premiera Mateusza Morawieckiego i wiceprezydenta Make’a Pence’a „Wspólnej deklaracji w sprawie sieci telekomunikacji bezprzewodowej piątej generacji (5G)”. Warto przypomnieć, że poza wspomnianymi powyżej wizytami oficjalnymi prezydent Andrzej Duda odwiedzał USA przy różnych innych okazjach, m.in. w 2016 r. wziął udział w Szczycie Bezpieczeństwa Jądrowego w Waszyngtonie, rokrocznie odwiedzał Nowy Jork we wrześniu w związku z sesją Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, w maju 2018 r. spotkał się z Polonią w Nowym Jorku i Chicago, w grudniu 2018 r. wziął udział w pogrzebie prezydenta G. H. W. Busha, a jego wizyta w USA w czerwcu 2019 r. obejmowała oprócz Waszyngtonu również Teksas, Newadę i Kalifornię. Ta ostatnia wizyta zaowocowała wieloma konkretnymi rezultatami w zakresie współpracy energetycznej, medycznej i naukowo-technicznej z tymi stanami.
Czerwiec 2019 roku był szczególnie owocny w zakresie podpisania konkretnych umów. Były to: „Wspólna deklaracja o współpracy obronnej w zakresie obecności sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej” podpisana przez obu prezydentów w Białym Domu, a także dwie umowy międzyrządowe: „o wzmocnieniu współpracy w dziedzinie zapobiegania i zwalczania poważnej przestępczości” podpisana przez wiceministra spraw wewnętrznych i administracji Krzysztofa Kozłowskiego i zastępcę sekretarza resortu bezpieczeństwa wewnętrznego, Davida P. Pekoske oraz „o współpracy w zakresie bezpieczeństwa granic i imigracji” podpisana przeze mnie i podsekretarza stanu w tymże resorcie, Chada F. Wolfa. Te dwie umowy stanowiły ważny krok na drodze do włączenia Polski do ruchu bezwizowego.
Również w czerwcu 2019 Pełnomocnik Rządu ds. Strategicznej Infrastruktury Energetycznej Piotr Naimski i Sekretarz Energii Rick Perry podpisali porozumienie dotyczące strategicznej współpracy w zakresie energii jądrowej wykorzystywanej do celów cywilnych, a prezesi firm PGNiG i Venture Global LNG zawarli kontrakt w sprawie dostaw LNG z USA do Polski.
O intensywności kontaktów świadczy fakt, że w ostatnich kilku latach co roku wizyty w USA składa kilkadziesiąt polskich delegacji rządowych i parlamentarnych. W samym tylko roku 2019 Ambasada RP w Waszyngtonie uczestniczyła lub współuczestniczyła w obsłudze około 70 wizyt polskich delegacji oficjalnych na różnych szczeblach. W latach 2017-2019 co roku odbywało się kilka wizyt ministra spraw zagranicznych RP w USA. Miały one zawsze komponent dwustronny, ale związane były również z takimi ważnymi wydarzeniami multilateralnymi, jak rocznicowy szczyt NATO, konferencje nt. walki z ISIS czy konferencje nt. wolności religijnej. Częste były również wizyty szefa resortu obrony narodowej i jego zastępców, związane ze współpracą w dziedzinie obronności. Rozwijała się także współpraca między innymi resortami, w tym resortem zdrowia (w lipcu 2018 r. podpisano porozumienie o współpracy w dziedzinie zdrowia i nauk medycznych). Intensywne są również kontakty parlamentarne między Polską a Stanami Zjednoczonymi, w tym spotkania przedstawicieli Sejmu RP z członkami Izby Reprezentantów oraz Komisji Spraw Zagranicznych Senatu USA.
Ponadto warto wymienić wizyty o profilu gospodarczym: wicepremiera Mateusza Morawieckiego w Waszyngtonie w kwietniu i październiku 2017 r. (spotkania z Sekretarzem Handlu Wilburem Rossem i innymi przedstawicielami administracji i biznesu); ministra Witolda Waszczykowskiego w Houston w grudniu 2017 r., w związku z otwarciem Konsulatu Generalnego (rozmowy z tamtejszym środowiskiem biznesowym i biznesem polonijnym, rozmowy z firmami energetycznymi Cheniere i ExxonMobil oraz wizyta w terminalu LNG Sabine Pass); ministra inwestycji i rozwoju Jerzego Kwiecińskiego w Seattle w lipcu 2018 r. (rozmowy nt. współpracy gospodarczej Polski ze stanem Waszyngton, w szczególności w obszarze wysokich technologii i innowacji; spotkania m.in. z przedstawicielami koncernów Amazon, Microsoft i Boeing w sprawie rozszerzenia obecności tych podmiotów w Polsce i pogłębienia współpracy z polskimi partnerami, w tym ośrodkami akademickimi i instytucjami badawczo-rozwojowymi); wiceministra infrastruktury Mikołaja Wilda w związku z projektem Centralnego Portu Komunikacyjnego (rozmowy z przedstawicielami administracji i biznesu nt. możliwości zaangażowania się strony amerykańskiej w ten projekt).
WYMIANA HANDLOWA
Wg danych Departamentu Handlu USA, eksport towarowy Stanów Zjednoczonych do Polski w 2019 r. wyniósł 5,96 mld USD, co stanowi wzrost o 11,4% w porównaniu z rokiem 2018 r. Z kolei import z Polski w tym samym okresie wzrósł o 4,3%, z poziomu 8,04 mld USD do 8,38 mld USD. W rezultacie łączne obroty towarowe pomiędzy USA i Polską osiągnęły wartość 14,34 mld USD i były o 7,1% wyższe niż przed rokiem. Ujemne saldo Stanów Zjednoczonych w handlu towarowym z Polską wyniosło 2,42 mld USD i było o 270 mln USD niższe niż rok wcześniej. Dzięki temu, że dynamika wzajemnych obrotów towarowych była wyższa niż w przypadku części innych krajów, Polska przesunęła się z 40 na 37 miejsce w zestawieniu najważniejszych partnerów handlowych Stanów Zjednoczonych [1].
Stany Zjednoczone są dziewiątym najważniejszym partnerem handlowym Polski, w tym czwartym wśród państw nie będących członkami Unii Europejskiej (po Chinach, Rosji i Wielkiej Brytanii). Udział USA w obrotach towarowych Polski w 2019 r. wynosił 3,06%. Eksport do USA plasuje się na 8 miejscu wśród najważniejszych kierunków dostaw polskich towarów za granicę i w 2019 r. miał 2,87% udziału w całym polskim eksporcie. Z kolei import ze Stanów Zjednoczonych stanowił w tym okresie 3,24% całości dostaw towarów do Polski, co sytuowało ten kraj również na 8 miejscu wśród najważniejszych kierunków importu.
ZNACZENIE PROJEKTU TRÓJMORZA
W odniesieniu do współpracy gospodarczej należy przede wszystkim wymienić intensywne działania na rzecz zaangażowania Stanów Zjednoczonych w Inicjatywę Trójmorza, obejmującą 12 państw Europy Środkowo-Wschodniej pracujących wspólnie na rzecz rozwoju infrastruktury transportowej, energetycznej i cyfrowej w regionie. Pierwszym efektem tego zaangażowania USA, jak już wspomniałem, był udział prezydenta Donalda Trumpa w Szczycie Trójmorza w Warszawie w 2017 r. Kolejne starania doprowadziły w rezultacie do zadeklarowania przez USA gotowości zaangażowania w realizację projektów energetycznych w regionie Trójmorza do kwoty 1 miliarda USD (co potwierdził Sekretarz Stanu Mike Pompeo na konferencji Bezpieczeństwa w Monachium w lutym 2020 r.). Fundusze mają zostać przekazane przez amerykańską agencję rządową International Development Finance Corporation (IDFC) przy wsparciu Kongresu USA i będą służyć ożywieniu prywatnych inwestycji w sektorach energetycznych państw Trójmorza. W szczególności będą mogły zostać przeznaczone na poprawę stanu infrastruktury energetycznej w regionie i zwiększenie przepływu surowców energetycznych, w tym zwłaszcza gazu. Polski Bank Gospodarstwa Krajowego, jako inicjator i główny udziałowiec Funduszu Inwestycyjnego Trójmorza, pozostaje w stałym kontakcie z IDFC w sprawie szczegółów amerykańskiego zaangażowania w Fundusz i finansowania infrastruktury energetycznej w regionie Trójmorza. Kluczowym efektem amerykańskiej deklaracji powinno być przyciągnięcie prywatnych inwestycji z USA i z innych krajów w infrastrukturę energetyczną, transportową i cyfrową regionu Trójmorza.
ENERGETYKA
Do współpracy w ramach projektu Trójmorza należy dodać kolejną ważną inicjatywę – Partnerstwo na rzecz Transatlantyckiej Współpracy Energetycznej (P-TEC). Propozycję jego utworzenia przedstawił Sekretarz Energii USA Rick Perry podczas trzeciego szczytu Trójmorza (Bukareszt, 2018 r.). Głównym celem jest rozwój współpracy energetycznej pomiędzy USA i krajami Trójmorza. Inauguracyjny szczyt P-TEC odbył się 14 marca 2019 r. w Houston, drugi szczyt miał miejsce 7 października 2019 r. w Wilnie. Kolejny planowany jest na jesień 2020 r. w USA, o ile pozwolą na to warunki epidemiologiczne związane z COVID-19. W chwili obecnej finalizowane są prace nad planami działań (Action Plans) czterech grup roboczych P-TEC w celu przyjęcia ich podczas najbliższego szczytu.
Porozumienie między Polską i USA o strategicznym dialogu w obszarze energii zostało podpisane 9 listopada 2018 r. w Warszawie przez min. Piotra Naimskiego i Sekretarza Energii Ricka Perry’ego. Pierwsze posiedzenie polsko-amerykańskiego strategicznego dialogu energetycznego odbyło się 12 marca 2019 r. w Houston. Ostatni, trzeci strategiczny dialog energetyczny odbył się 26 lutego 2020 r. w Waszyngtonie. Głównymi tematami rozmów były współpraca w obszarze energetyki jądrowej, gazu ziemnego, cyberbezpieczeństwa i czystych technologii węglowych.
Konkretną współpracę energetyczną w zakresie dostaw amerykańskiego gazu LNG, uniezależniającą Polskę od współpracy z jednym, dominującym dotąd dostawcą, obrazuje poniższa tabela.
| Centrica (brytyjska firma, z którą PGNiG podpisał umowę na dostawy amer. LNG) | Venture Global Calcasieu Pass, LLC | Venture Global Plaquemines LNG, LLC | Port Arthur LNG, LLC (spółka zależna Sempra Energy) | Cheniere | ||
| Data podpisania kontraktu | 21.11.2017 | 17.10.2018 | 17.10.2018 | 26.06.2018 | 08.11.2018 | |
| Początek dostaw | 2018 | 2023 | 2023 | 2023 | 2019 | |
| Koniec dostaw | 2022 | 2043 | 2043 | 2043 | 2042 | |
| Port załadunku | Sabine Pass, LA | Calcasieu Pass, LA | Plaquemines LNG | Port Arthur, TX | Sabine Pass, LA/Corpus Christi, TX | |
| Roczne dostawy w mld metrów sześciennych | Roczne dostawy w mld metrów sześciennych | Roczne dostawy w mld metrów sześciennych | Roczne dostawy w mld metrów sześciennych | Roczne dostawy w mld metrów sześciennych | ŁĄCZNY ROCZNY WOLUMEN DOSTAW | |
| 2018 | 0,07 | 0,07 | ||||
| 2019 | 0,14 | 0,07 | 0,21 | |||
| 2020 | 0,14 | 0,14 | 0,28 | |||
| 2021 | 0,14 | 0,14 | 0,28 | |||
| 2022 | 0,14 | 0,21 | 0,35 | |||
| 2023 | 1 | 2,5 | 0,33 | 1,45 | 5,28 | |
| 2024-2042 | 1 | 2,5 | 2 | 1,45 | 6,95 | |
| 2043 | 1 | 2,5 | 2 | 5,5 | ||
| DOSTAWY OD POSZCZEGÓLNYCH DOSTAWCÓW LNG ŁĄCZNIE | 0,63 | 21 | 52,5 | 40,33 | 29,56 |
Ponadto warto wspomnieć o dostawach amerykańskiego LNG na Ukrainę przy współpracy z Polską. 1 sierpnia 2019 r. w Warszawie Rick Perry, Piotr Naimski oraz Sekretarz Rady Bezpieczeństwa i Obrony Narodowej Ukrainy Oleksandr Danyliuk, podpisali porozumienie o współpracy na rzecz wzmocnienia regionalnego bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego. Głównym celem jest uzyskanie przez Ukrainę dostępu do amerykańskiego LNG. Obecnie Polska może przesyłać na Ukrainę ok. 1,5 miliarda metrów sześciennych gazu, ale po wybudowaniu gazociągu Baltic Pipe oraz rozbudowie gazoportu w Świnoujściu możliwości dostaw LNG z USA na Ukrainę ulegną zwiększeniu. Pierwsza dostawa amerykańskiego LNG dla Ukrainy o wolumenie prawie 100 mln metrów sześciennych (po regazyfikacji), dotarła do Świnoujścia w listopadzie 2019 r.
Zgodnie z interesami Polski, Stany Zjednoczone czynnie włączyły się w powstrzymywanie realizacji projektu Nord Stream 2 (NS2) za pomocą konkretnych działań, takich jak:
– Ustawa CAATSA (The Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act): przyjęta przez Izbę 25.07.2017; przez Senat 27.07.2017 i podpisana przez Prezydenta D. Trumpa 02.08.2017 r. Na razie USA nie wykorzystały możliwości jakie dają zapisy tej ustawy w celu nałożenia sankcji przeciw NS2;
– Ustawa NDAA (National Defense Authorisation Act): przyjęta przez Izbę 9.12.2019 i przez Senat 17.12.2019 oraz podpisana przez Prezydenta D. Trumpa 20.12.2019. W ustawie umieszczono przepisy sankcyjne wymierzone przeciw NS2 w części pt. Ochrona bezpieczeństwa energetycznego Europy (Protecting Europe’s Energy Security). Sankcje dotyczą operatorów statków prowadzących prace przy budowie rosyjskich gazociągów eksportowych, w szczególności NS2 i TurkStream, na głębokościach 30 metrów poniżej poziomu morza i większych. W efekcie specjalizująca się w układaniu rurociągów podmorskich firma Allseas wycofała się z realizacji NS2, co doprowadziło do opóźnienia realizacji tej inwestycji Gazpromu.
Kongres podejmuje kolejne inicjatywy sankcyjne w sprawie Nord Stream 2. 4 czerwca 2020 w Senacie został przedstawiony projekt nowej ustawy wprowadzającej sankcje na podmioty wspierające budowę rurociągu NS2. Jego autorami są senatorowie T. Cruz (R-TX), J. Shaheen (D-NH), J. Barrasso (R-WY), T. Cotton (R-AR) i R. Johnson (R-WI). Zarówno T. Cruz, jak i J. Shaheen byli autorami wcześniejszych zapisów nakładających sankcje na podmioty umieszczające rurociąg na dnie morza („Protecting Europe’s Energy Security Act of 2019” (PEESA), które zostały przyjęte w ramach ustawy NDAA i spowodowały wycofanie się firmy AllSeas z udziału w rosyjskim projekcie. Nowa ustawa nosi tytuł „Protecting Europe’s Energy Security Clarification Act of 2020” i stanowi uzupełnienie tamtych zapisów. Wprowadza zmiany do przyjętego w grudniu tekstu, znacząco rozszerzając zakres sankcji. Przyjęcie tych zapisów skutecznie zatrzymałoby budowę gazociągu NS2 i być może całkowicie uniemożliwiło jego dokończenie.
Rozwija się też współpraca polsko-amerykańska w zakresie wykorzystania energii nuklearnej do celów cywilnych. Jak wspomniałem wyżej, w czerwcu 2019 podpisano porozumienie o współpracy w dziedzinie cywilnego wykorzystania energii jądrowej. 18 listopada 2019 r. w Warszawie odbyło się Polsko-Amerykańskie Forum Przemysłu Jądrowego (Polish-US Nuclear Industry Forum), w którym wzięło udział ok. 200 przedstawicieli sektora energii jądrowej z Polski i Stanów Zjednoczonych.
5G
Polska dołączyła do sojuszników Stanów Zjednoczonych w zakresie budowania sieci telekomunikacji bezprzewodowej piątej generacji. We wspólnej deklaracji Polski i USA w tej sprawie, podpisanej 2 września 2019 r. przez premiera Polski Mateusza Morawieckiego i wiceprezydenta Make’a Pence’a obie strony potwierdzają gotowość wzmocnienia współpracy w obszarze rozwoju technologii 5G, jako jednego z głównych instrumentów umożliwiających zacieśnienie przyszłych międzynarodowych kontaktów gospodarczych w warunkach rosnącej roli gospodarki cyfrowej. W deklaracji zwraca się przede wszystkim uwagę na konieczność korzystania ze sprawdzonych i zaufanych dostawców elementów sieci 5G, ze względu na ryzyka manipulacji i generowania zakłóceń w funkcjonowaniu takich sieci.
WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE OBRONNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA
W roku 2019 (12 czerwca i 23 września) Prezydenci Polski i USA podpisali dwie wspólne deklaracje o pogłębianiu współpracy obronnej przewidujące zwiększenie obecności żołnierzy amerykańskich w Polsce o tysiąc (łącznie do ok. 5500 żołnierzy) oraz zapewnienie trwałej (enduring) obecności wojskowej USA na terytorium RP, jak też wskazujące lokalizacje poszczególnych projektów;
• Poznań wyznaczono na siedzibę Wysuniętego Dowództwa Dywizyjnego oraz grupy wsparcia na teatrze Sił Lądowych Stanów Zjednoczonych.
• Drawsko Pomorskie wyznaczono na główną siedzibę Centrum Szkolenia Bojowego do wspólnego wykorzystania przez Siły Zbrojne Polski i Stanów Zjednoczonych.
• Wrocław-Strachowice wyznaczono na siedzibę bazy lotniczej załadunkowo-rozładunkowej Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych.
• Łask wyznaczono na siedzibę eskadry zdalnie sterowanych statków powietrznych Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych.
• Powidz wyznaczono na siedzibę lotniczej brygady bojowej, batalionu bojowego wsparcia logistycznego oraz obiektu sił specjalnych.
• Lubliniec wyznaczono na siedzibę kolejnego obiektu sił specjalnych.
Oto jak wygląda aktualna obecność wojskowa USA w Polsce:
• Średnio w Polsce stacjonuje ok. 4500 żołnierzy oraz ponad 2000 jednostek sprzętu USA.
• Pod flagą USA:
– stała obecność (ok. 300 osób personelu) – szkolenia sił powietrznych w ramach Aviation Detachment (od listopada 2012) oraz związana z budową instalacji Aegis Ashore w Redzikowie (rozpoczęta w maju 2016);
– rotacyjna, ćwiczebna obecność – w różnych bazach w Polsce znajduje się ok. 3000 żołnierzy i innych członków personelu amerykańskiego oraz ponad 1000 jednostek sprzętu wojskowego, pozostających pod dowództwem USA (od października 2019 trwa piąta 9-cio miesięczna rotacja: brygady pancernej, w różnych bazach i elementów brygady lotnictwa bojowego w Powidzu).
• Pod flagą NATO:
– W ramach wzmocnionej wysuniętej obecności Sojuszu na wschodniej flance (eFP), w batalionowej grupie bojowej rozmieszczonej w Polsce w Orzyszu/Bemowie Piskim stacjonuje ok. 900 żołnierzy i ok. 240 jednostek sprzętu amerykańskiego. USA są państwem ramowym tej grupy bojowej.
– Ponadto USA zadeklarowały 10 oficerów, czyli największą jak dotąd liczbę do wielonarodowego dowództwa dywizyjnego w Elblągu, które koordynuje działania wszystkich czterech grup eFP (trzy pozostałe powstały na Litwie, Łotwie i w Estonii).
• Wyżej wymienione działania realizowane są przez USA w ramach Inicjatywy na rzecz Odstraszania w Europie (European Deterrence Initative). Strona amerykańska bierze udział w eFP (enhanced Force Projection) NATO (Orzysz), zapewniając kontynuację rotacji brygady lądowej i modernizację infrastruktury wojskowej.
Ważnym wydarzeniem z punktu widzenia stosunków transatlantyckich oraz wzmacniania potencjału odstraszania NATO miały być ćwiczenia pod flagą USA „DEFENDER-Europe 2020” – największe od ponad 25 lat ćwiczenie wojskowe w Europie, organizowane przez Dowództwo Armii USA w Europie, angażujące łącznie ok. 37000 żołnierzy (w tym ponad 2000 polskich) z USA (blisko 30000). W sumie uczestniczyć miało w ćwiczeniach 18 krajów biorących udział w ćwiczeniu (16 sojuszników z NATO: Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Francja, Hiszpania, Kanada, Litwa, Łotwa, Niderlandy, Niemcy, Polska, Węgry, Wielka Brytania, Włochy, USA oraz 2 państwa partnerskie: Finlandia i Gruzja). Główne elementy DEFENDER 2020 miały być realizowane na terytorium 10 państw (Polski, Niemiec, Belgii, Holandii, Czech, Estonii, Gruzji, Włoch, Litwy, Łotwy). Z powodu pandemii COVID-19 skala ćwiczeń została ograniczona. Jednak nie zostały one odwołane, i udało się zrealizować ważny element ćwiczenia, jakim było przemieszczenie sił USA do Europy.
ZAKUP I PRODUKCJA UZBROJENIA
Ważnym elementem współpracy w zakresie obronności było pozyskanie przez Polskę samolotów F-35. 31 stycznia 2020 r. w Dęblinie minister obrony narodowej podpisał umowę na zakup 32 wielozadaniowych samolotów piątej generacji F-35 dla Sił Powietrznych. Przedmiotem umowy jest dostawa 32 samolotów F-35A wraz z pakietem szkoleniowym i logistycznym. W czasie tej uroczystości prezydent Andrzej Duda zwrócił uwagę na międzynarodowy kontekst podpisanej umowy:
„To ważny dzień dla polskiego lotnictwa wojskowego, dla bezpieczeństwa Rzeczpospolitej, ale też dla bezpieczeństwa całej naszej części Europy. Bo to, że możemy kupić te samoloty, że staną się one częścią najnowocześniejszego wyposażenia polskiej armii, polskiego lotnictwa, to przede wszystkim dzięki temu, że jesteśmy dzisiaj członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego, który jest wiarygodnym, dobrym sojusznikiem realizującym swoje zobowiązania. Krótko mówiąc – pewnym partnerem”.
Zdaniem ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka samoloty piątej generacji F-35 to przełomowe zdolności, które pozyskają nasze Siły Powietrzne: „F-35 to samoloty wyróżniające się interoperacyjnością, a więc współpracujące także np. z systemem PATRIOT, który zakupiliśmy w 2018 roku, z samolotami F-16, które posiadamy już od kilku lat, a więc gwarantujące bezpieczeństwa naszej Ojczyźnie. To nie słowa, tylko wypełnione zobowiązania budują zaufanie. A więc zobowiązania wobec polskich pilotów, żeby mogli służyć ma sprzęcie, który jest najlepszy”. Z kolei premier Mateusz Morawiecki zwracał uwagę na dokonującą się modernizację techniczną Wojska Polskiego: „Modernizacja armii przyspiesza. Oprócz F-16 na naszym niebie pojawią się wkrótce znakomite myśliwce F-35. To spowoduje, że ten cień rosyjskiej dominacji nad tą częścią Europy, nad Rzeczpospolitą, którego pozbyliśmy się trzydzieści lat temu, będzie coraz dalej odsuwał się od Rzeczypospolitej i będziemy z innymi członkami NATO zdolni do coraz lepszego zapewnienia bezpieczeństwa i pokoju”.
Inne istotne elementu współpracy polsko-amerykańskiej w zakresie zakupu uzbrojenia to:
• Przeciwlotniczy i przeciwrakietowy system rakietowy średniego zasięgu WISŁA/ Patriot. Program został podzielony na dwie fazy. Umowa FMS w zakresie I fazy została podpisana 28 marca 2018 r. W jej ramach Polska kupiła dwie baterie systemu Patriot. Dostawy mają nastąpić do końca 2022 roku.
• Dywizjonowy moduł ogniowy wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych HOMAR. 13 lutego 2019 r. zawarto umowę z rządem USA na dostawę pierwszego dywizjonowego modułu ogniowego wyrzutni rakietowych HOMAR (M142 HIMARS) wraz z rakietami. Zakończenie dostaw sprzętu wojskowego objętego umową planowane jest na 2023 r.
• Pozyskanie samolotów C-130H: zgodnie z decyzją Kongresu USA z 28 marca 2019 r., w ramach programu EDA (Excess Defence Article Program) przyznanych zostało Polsce, w formie grantu, 5 samolotów C-130H. Samoloty te są o 15 lat młodsze od obecnie eksploatowanych w Siłach Zbrojnych RP samolotów C-130E.
• Ponadto jest realizowana podpisana w 2014 r. umowa na pozyskanie 40 sztuk pocisków lotniczych AGM-158A JASSM (Joint Air-to-Surface Standoff Missile) wraz z modernizacją oprogramowania samolotów F-16. W br. 4 pociski JASSM i 10 samolotów F-16 po modyfikacji osiągnęło wstępną gotowość operacyjną. W roku 2019 mają zakończyć się dostawy pozostałych 36 szt. pocisków JASSM oraz dodatkowych 28 szt., a w roku 2020 – 40 szt. pocisków o rozszerzonym zasięgu.
Warto jednocześnie podać kilka przykładów oferty polskich firm zbrojeniowych dla USA. Przykładowo spółka Lubawa S.A. prowadzi rozmowy dotyczące dostaw kamuflażu mobilnego oraz statycznego dla armii amerykańskiej. Jednocześnie trwają rozmowy nt. produkcji systemów pozoracji pojazdów wojskowych. Polska firma WB Electronics sprzedała licencję na wykorzystanie technologii systemu łączności wewnętrznej Fonet firmie Harris Corp. Systemy te od 2016 r. funkcjonują w pojazdach HMMWV M1145, przeznaczonych dla kontrolerów wsparcia powietrznego. W 2018 r. spółka otworzyła swoje przedstawicielstwo w USA – WB America LLC., które zajmuje się projektowaniem i integracją zaawansowanych systemów komunikacji i dowodzenia, systemów rozpoznania i obserwacji oraz systemów kierowania ogniem i uderzeniowych. WB Electronics we współpracy z HSW S.A. oraz WB America LLC. sonduje możliwość udziału w projekcie Future Indirect Fire Turret – moździerza przyszłości dla US Army, gdzie ma zamiar zaproponować zmodyfikowaną wieżę 120 mm RAK.
INNE WAŻNE PROJEKTY W RAMACH WSPÓŁPRACY POLSKO-AMERYKAŃSKIEJ
Proces Warszawski
Utrzymujące się napięcia na Biskim Wschodzie, wynikające m.in. z pogarszających się relacji USA-Iran po wyjściu USA z umowy JCPOA, skłoniły USA w 2019 r. do poszukiwania nowego międzynarodowego forum dyskusji na temat bezpieczeństwa w regionie. Strona polska wykorzystała tę sytuację i wspólnie ze stroną amerykańską zorganizowała w Warszawie międzynarodową konferencję nt. pokoju i stabilizacji na Bliskim Wschodzie (14 lutego2019 r.), która dała początek „Procesowi Warszawskiemu”. W wydarzeniu wzięło udział 60 państw na różnych szczeblach. Jesienią 2019 r. zorganizowane zostały spotkania grup roboczych w ramach Procesu, w tym jedno w Waszyngtonie i jedno w Warszawie. Z punktu widzenia polsko-amerykańskich relacji dwustronnych Proces Warszawski pozwolił na zacieśnienie współpracy na poziomie politycznym i eksperckim. W wymiarze medialnym Proces Warszawski pozostaje jedną z bardziej widocznych inicjatyw potwierdzających ścisłe relacje między obydwoma krajami. Proces jest kontynuowany poprzez współpracę w ramach grup roboczych, których powołanie zapowiedziane zostało podczas lutowego spotkania ministerialnego. Grupy te będą zajmowały się zagadnieniami, które zostały zdefiniowane jako wyzwania dla bezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie: 1) ds. cyberbezpieczeństwa; 2) ds. bezpieczeństwa energetycznego; 3) ds. nierozprzestrzeniania broni rakietowej; 4) ds. bezpieczeństwa lotniczego i morskiego; 5) ds. humanitarnych i uchodźców; 6) ds. zwalczania terroryzmu.
Współpraca w zakresie działań na rzecz wolności religijnej
W 2018 r. współpraca polsko-amerykańska została wzbogacona o nowy komponent – pogłębienie współpracy w zakresie międzynarodowych swobód religijnych. W tym kontekście należy odnotować udział polskiego ministra spraw zagranicznych Jacka Czaputowicza w pierwszej konferencji ministerialnej poświęconej tymże kwestiom (Ministerial to Advance Religious Freedom) w Waszyngtonie (25-27 lipca 2018 r.), a także podpisanie listu intencyjnego między Kancelarią Premiera a USAID dotyczącego współpracy na rzecz pomocy dla mniejszości religijnych na Bliskim Wschodzie. 17-18 lipca 2019 r. Minister Jacek Czaputowicz uczestniczył w drugiej konferencji ministerialnej dotyczącej promowania wolności religijnej. Dzięki koordynacji prac Departamentu Stanu, Ambasady RP w Waszyngtonie oraz polskiej prezydencji w Radzie Bezpieczeństwa ONZ udało się przyjąć rezolucję ustanawiającą 22 sierpnia Międzynarodowym Dniem Upamiętniającym Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie. Planowana w Warszawie latem 2020 trzecia konferencja ministerialna została przesunięta na wrzesień 2020 r. z powodu zagrożenia epidemiologicznego. Ponadto Minister Jacek Czaputowicz na zaproszenie sekretarza stanu USA Mike’a Pompeo wziął udział w inauguracji Sojuszu na rzecz Wolności Religii w Waszyngtonie w dn. 5 lutego 2020 r.
Uczestnictwo w sojuszu wpisuje się w priorytet polskiej polityki zagranicznej, jakim jest promocja i ochrona wolności religii lub wyznania. Konsekwentnie postulujemy zwiększenie aktywności organizacji międzynarodowych na rzecz pełnego respektowania praw mniejszości religijnych oraz zapewnienia wolności religii i swobody wyznania oraz ochrony ofiar prześladowań religijnych. Podnosimy te kwestie m.in. na forum III Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Rady Praw Człowieka ONZ, Rady Europy oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
PROGRAM RUCHU BEZWIZOWEGO (VISA WAIVER PROGRAM)
Ważnym wydarzeniem mającym wpływ na jakość stosunków Polski z USA było włączenie Polski do Visa Waiver Program w dniu 11 listopada 2019 r. Przez lata podejmowano starania w celu utrzymania zainteresowania wpływowych amerykańskich środowisk politycznych tematem zniesienia wiz turystycznych – na poziomie administracji, Kongresu USA, opinii publicznej i amerykańskich ośrodków analitycznych. Udało się to osiągnąć dopiero w roku 2019, dzięki zaangażowaniu prezydenta Andrzeja Dudy, a ze strony amerykańskiej – do której należało podjęcie działań i decyzji – prezydenta Donalda Trumpa i pani ambasador Georgette Mosbacher. Przyznanie prawa do zwolnienia obywateli polskich z obowiązku wizowego w przypadku podróży turystycznych i biznesowych było możliwe dzięki spełnieniu kilku niezbędnych wymogów formalnych, takich jak osiągnięcie wymaganego przez prawo USA maksymalnego pułapu wydania odmów (3%) oraz podpisanie w roku 2019 kilku istotnych umów, o których wspomniałem wyżej. Bez tych warunków przyjęcie do VWP nie byłoby możliwe. To był oczywiście bardzo długi, ponad 25-letni proces. Zaczęliśmy od bardzo wysokiego poziomu odrzuconych wniosków, ale od lat stabilna i dobrze rozwijająca się polska gospodarka, członkostwo w UE oraz niesłabnący wzrost PKB miały też pozytywny wpływ na spadek niekorzystnego dla Polski czynnika odmów. Przyjęcie Polski do programu ruchu bezwizowego jest więc przede wszystkim zasługą samych Polaków i ich ciężkiej pracy związanej z rozwojem własnego kraju. Efekty tej determinacji do osiągania sukcesu zdecydowanie ułatwiły obecnej administracji podjęcie decyzji o świeżym spojrzeniu na możliwość rozszerzenia programu bezwizowego o Polskę, choć jeszcze w lipcu 2017 r. bardzo wysoki urzędnik administracji powiedział mi, że „prędzej USA zlikwidują program ruchu bezwizowego niż wprowadzą do niego inne kraje”. W ostatniej fazie tego procesu bezprecedensowe tempo prac nie byłoby możliwe bez zaangażowania obu prezydentów i sprzyjającego klimatu politycznego wokół kwestii zniesienia wiz dla Polski. Warto też pamiętać o akcji koalicji na rzecz zniesienia wiz dla Polaków, którą utworzyło sześć organizacji: Fundacja Polska Innowacyjna, Fundacja Teraz Polska, Fundacja im. Cichociemnych, Fundacja Instytut Myśli Schumana, Polskie Linie Lotnicze LOT i Mastercard.
Cieszymy się, że dołączyliśmy do grona 23 członków Unii Europejskiej korzystających ze statusu bezwizowego. Była to decyzja oczekiwana od wielu lat. Mam ogromną satysfakcję, że sprawa została pozytywnie sfinalizowana w trakcie pełnienia przeze mnie misji Ambasadora Polski w USA.
WSPÓŁPRACA NAUKOWA
Obecnie współpraca naukowa oparta jest na polsko-amerykańskiej umowie o współpracy naukowo-technicznej, podpisanej 23 kwietnia 2018 r. w Waszyngtonie.Umowa będzie obowiązywać przez okres dziesięciu lat. Do korzyści wynikających z uregulowania współpracy w formie umowy międzynarodowej należy m.in. możliwość rozwijania kontaktów między naukowcami na różnych etapach kariery. Ponadto udział w konferencjach oraz wspólne prowadzenie badań naukowych mają kluczowe znaczenie dla budowania szerokiego partnerstwa między Polską i USA. Umowa umożliwia nawiązanie bliższej współpracy między polskimi i amerykańskimi agencjami rządowymi odpowiedzialnymi za dystrybucję funduszy na badania naukowe. Platformą takich działań będą regularne posiedzenia komisji wspólnej, tzw. Joint Committee Meetings. 13 lipca 2018 r. w Waszyngtonie podpisano porozumienie między Ministerstwem Zdrowia i Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Departamentem Zdrowia i Opieki Społecznej USA (U.S. Health and Human Services) o współpracy w zakresie zdrowia i nauk medycznych. Porozumienie zostało zawarte na okres pięciu lat iokreśla polsko-amerykańską współpracę w zakresie nauk biomedycznych oraz zdrowia.
Warto wspomnieć o Polsko-Amerykańskiej Nagrodzie Naukowej, która ma na celu wzmocnienie rangi współpracy między naukowcami z Polski i USA. Nagroda przyznawana jest wspólnie przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i American Association for the Advancement of Science, które wyróżniają badaczy z USA i Polski za wybitne osiągniecia w ramach polsko-amerykańskiej współpracy naukowej. Nagrodę otrzymują pary naukowców, jeden prowadzący badania naukowe w Polsce, a drugi w Stanach Zjednoczonych. Nagrody przyznano w 2014, 2016 oraz 2018 r.. Ponadto warto podkreślić, że w 2017 r. National Committee on Foreign Medical Education and Accrediation (NCFMEA), będąca częścią U.S. Department of Education, przedłużyła amerykańską akredytację polskich uczelni medycznych do września 2020 r.
PODSUMOWANIE
W powyższym przeglądzie starałem się przedstawić najważniejsze aspekty wszechstronnej i intensywnie rozwijającej się w ostatnich czterech latach współpracy polsko-amerykańskiej. Tak jak wspomniałem na początku, chciałem, aby przemówiły w tym tekście przede wszystkim fakty i liczby, które najlepiej obrazują obecny stan relacji między oboma krajami. Z tego przeglądu wynika jednoznacznie, że Stany Zjednoczone są i będą kluczowym partnerem Polski, a ostatnie lata bardzo wzmocniły współpracę między oboma krajami we wszystkich kluczowych dziedzinach.
[1] Według polskich danych statystycznych, tworzonych na podstawie nieco innej metodologii, obroty towarowe pomiędzy Polską i Stanami Zjednoczonymi wyniosły w 2019 r. 16,11 mld USD i były wyższe niż w roku 2018 o 7,6%. Polski eksport towarowy do Stanów Zjednoczonych wzrósł w 2019 r. o 4,3% i osiągnął wartość 7,59 mld USD (wobec 7,28 mld USD w 2018 r.). Import towarów ze Stanów Zjednoczonych wyniósł w tym okresie 8,52 mld USD, co oznacza jego wzrost o 10,7% w porównaniu z rokiem 2018. W rezultacie ujemne saldo w handlu Polski ze Stanami Zjednoczonymi wzrosło i wyniosło 924 mln USD.Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
