Data: 20 maja 2022 Autor: Michał Przygoda

Wpływ konfliktu izraelsko-palestyńskiego na bezpieczeństwo Bliskiego Wschodu

Region Bliskiego Wschodu uznawany jest współcześnie za jeden z najmniej stabilnych obszarów świata. Głównym elementem wpływającym na taki stan rzeczy jest kwestia konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Konflikt ten do tej pory nie został rozwiązany, pomimo, że w latach 90. XX w. zapoczątkowano proces pokojowy. Wszelkie mediacje i próby negocjacji stają w martwym punkcie z uwagi na złożoność problemu i warunki jakie obie strony muszą spełnić, aby mógł zapanować trwały pokój. W dalszym ciągu podejmowane są wysiłki na rzecz stworzenia państwa palestyńskiego, jednakże kolejne konflikty pomiędzy Palestyną i Izraelem hamują proces pokojowy. Pomimo, że obydwie strony niejednokrotnie deklarowały chęć wznawiania rozmów pokojowych, to jednak kryteria jakie stawiają nawzajem przed sobą sprawiają, iż negocjacje wciąż kończą się fiaskiem.

ŹRÓDŁO: iStock

Geneza konfliktu

Napięcie między ludnością arabską i żydowską pojawiło się jeszcze przed powstaniem państwa żydowskiego. Mianowicie już w latach 20. XX w. zaczęło dochodzić do większych incydentów pomiędzy tymi dwoma grupami ludności. Jednakże tak naprawdę, dopiero od powstania Państwa Izrael można mówić o konflikcie arabsko-izraelskim. Przełomowa w tej kwestii była rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181 (1947), w której zaproponowano podział mandatu na państwo żydowskie i arabskie, z Jerozolimą pod zarządem międzynarodowym. Rezolucja ta uchwaliła plan podziału Palestyny. W skład przewidzianego przez nią państwa arabskiego miały wejść: część zachodniej Galilei, Samaria i Judea, miasto Jaffa oraz pas ziemi wzdłuż Morza Śródziemnego i pas ziemi wzdłuż granicy z Egiptem. Ziemie te obejmowały ok. 43% terytorium mandatu Palestyny i były zamieszkane przez ok. 70% jej ludności. Z kolei, 1% terytorium mandatu, zamieszkane w niemal równych proporcjach poprzez ludność żydowską i arabską, stanowić miało wydzielone miasto Jerozolima wraz z otaczającymi wsiami i miastami. Państwo żydowskie miało objąć pozostałe ok. 56% terytorium mandatu, zamieszkane przez ok. 30% ludności Palestyny. Wszystkie te trzy części miały być połączone unią gospodarczą, na którą miały się składać m.in. wspólne cła oraz system walutowy (Nowacka, Wojnarowicz i Zaręba 2020, s. 9).

Przyjęcie tej rezolucji, która została zaakceptowana przez ruch syjonistyczny, zaś zanegowana przez stronę arabską zaostrzyło trwający konflikt pomiędzy dwoma grupami do poziomu lokalnej wojny domowej. Powołując się na przywołana rezolucję strona żydowska ogłosiła niepodległość państwa Izrael 14 maja 1948 r. To właśnie ten dzień uznaje się za rozpoczęcie pierwszej wojny arabsko-izraelskiej, określanej często mianem „wojny o niepodległość” (Kącki 1999, s. 11).

Należy jednak zaznaczyć, że już ok. pół roku przed dniem proklamacji Izraela, od listopada 1947 roku, dochodziło do ataków arabskich oddziałów na ludność żydowską. Ataki te były przede wszystkim skoncentrowane wokół głównych węzłów komunikacyjnych między żydowskimi osadami, na samych osadach znajdujących się w pobliżu miejscowości Lod oraz na pasie wybrzeża pomiędzy Tel-Awiwem a Hajfą. Ponadto, takim działaniom towarzyszyły masowe demonstracje Arabów, mające na celu pokazanie sprzeciwu wobec utworzenia nowego państwa. Mianowicie Arabowie domagali się objęcia władzy nad palestyńskimi terenami mandatowymi zależnymi od Wielkiej Brytanii (Orłowski 2014, s. 5-6).

Po ogłoszeniu niepodległości państwa Izrael doszło do inwazji wojsk państw arabskich – Egiptu, Jordanii, Libanu, Syrii i Iraku – na dawne terytorium mandatowe. Działania zbrojne zostały zakończone w dniu 10 marca 1949 r. Izraelowi udało się odeprzeć atak, zaś linie zawieszenia broni stały się pewnego rodzaju granicami nowego niepodległego państwa żydowskiego. W konsekwencji tych działań pod izraelską kontrolą znalazło się ok. 78% dawnego mandatu Palestyny. Z kolei, strona arabska utrzymała dwa obszary: Jordanię – Zachodni Brzeg Jordanu wraz z Jerozolimą Wschodnią oraz Egipt – Strefę Gazy (Madeyska 2008, s. 11).

Konflikt pogłębił problem uchodźców, ponieważ ok. 600-760 tys. osób uciekło z terenów zajętych przez wojska żydowskie na obszary sąsiednich państw arabskich (Shindler 2008, s. 48). W wyniku tych zmian demograficznych Zgromadzenie Ogólne ONZ wydało w 1948 r. rezolucję, w której domagano się, aby przyznać im prawo do powrotu do dawnych miejsc zamieszkania.

Kolejny etap w konflikcie arabsko-izraelskim otworzyła wojna sześciodniowa z 1967 r. Był to konflikt pomiędzy Izraelem a koalicją państw arabskich: Egiptu, Jordanii, Iraku i Syrii. Rozpoczęła się atakiem Izraela na Egipt, a zakończyła się klęską państw arabskich. Egipt w tym konflikcie utracił Synaj i Strefę Gazy, Syria utraciła Wzgórza Golan, a Jordania Zachodni Brzeg Jordanu. W konsekwencji, Izrael stał się okupantem kontrolującym ok. 1 mln-1,4 mln Palestyńczyków zamieszkujących te terytoria. Przy czym, rząd Izraela nie zdecydował się wtedy na formalne rozszerzenie suwerenności nad nimi ani na ich podział, ponieważ chciał utrzymać możliwość negocjacji z Jordanią i obawiał się zmiany demograficznej struktury Izraela (Buśko 2019, s. 256-257).

Do opuszczenia zajętych terytoriów wezwała Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr 242, która stała się podstawą zasady „ziemia za pokój”, zakładającej, że w zamian za wycofanie się Izraela z terytoriów, które okupował od 1967 r., sąsiadujące z nim państwa zrzekną się wobec niego roszczeń terytorialnych i zawrą z nim traktaty pokojowe (Szydzisz 2012, s. 169-169).

Wydarzeniem, które symbolicznie kończyło proces kształtowania się palestyńskiej odrębnej tożsamości, był wybuch tzw. intifady pod koniec 1987 r. To spontaniczne powstanie obejmowało różnorodne formy protestu, strajków oraz potyczek z izraelską armią i służbami porządkowymi. Pierwsza intifada zmieniła dynamikę konfliktu, przenosząc środek ciężkości ze zwalczania działań terrorystycznych na próby stabilizacji terytoriów kontrolowanych przez Izrael. Ponadto, intifada poskutkowała zmianą międzynarodowego odbioru Izraela, ponieważ uwidoczniła dysproporcję sił, podważając wizerunek strony defensywnej (Nowacka, Wojnarowicz i Zaręba 2020, s. 11-12).

W 1993 r. zaczął się izraelsko-palestyński proces pokojowy. Dzięki staraniom Jasira Arafata oraz Organizacji Wyzwolenia Palestyny na mocy Porozumienia z Oslo powstała Autonomia Palestyńska w Gazie i Zachodnim Brzegu Jordanu. Jednakże, proces pokojowy przerwało powstanie rządu Binjamina Netanjahu. Dodać należy, iż mimo uznania Państwa Palestyny przez ONZ, nie jest ono uznane przez Izrael (Konflikt Izraelsko-Palestyński 2021).

W lipcu 2000 r. rozpoczęły się w Camp David bezpośrednie negocjacje izraelsko-palestyńskie, które miały na celu powołanie do życia państwa palestyńskiego w ustalonych podczas tych rozmów granicach. Jednakże plany te nie doszły do skutku, co wzmogło kolejne napięcia (Bojko 2006, s. 158-159).

28 września 2000 roku wybuchła II intifada. Przeprowadzone mediacje nie przyniosły jakichkolwiek efektów, zaś rozmowy pomiędzy stronami zostały uznane za bezcelowe. W listopadzie 2000 roku Ehud Barak ogłosił decyzję o rezygnacji oraz rozpisaniu nowych wyborów na premiera. Jego następcą został Ariel Szaron, dla którego najważniejsza była kwestia bezpieczeństwa Izraela, zdecydował się zastosować bardzo zaostrzoną politykę wobec Palestyńczyków, a sytuację pogarszały dokonywane zamachy przez Hamas oraz Islamski Dżihad. Na rozwój konfliktu wpływały także bardzo liczne działania zbrojne Izraelskich sił przeprowadzane na terytorium Autonomii Palestyńskiej.

12 września 2001 roku izraelskie Siły Obrony przeprowadziły operację wojskową mającą na celu wyeliminowanie terrorystów, zaś w latach 2002-2021 Izrael przeprowadził jeszcze inne liczne operacje zbrojne (Godziński 2016, s. 47).

Omawiając genezę konfliktu warto również przedstawić kwestie sporne jakie musiałyby rozwiązać strony konfliktu. Są to kwestie (Analiza INOPIB 2021):

  • bezpieczeństwa – ciągłe zagrożenie dla wszystkich mieszkańców;
  • demograficzne – konieczność życia i funkcjonowania w obszarze życia społecznego;
  • ideologiczne – prawo do powrotu uchodźców;
  • polityczne – to usankcjonowanie prawa do samostanowienia;
  • religijno-ideologiczne – wpływ sił fundamentalistycznych, z obu stron, na walkę;
  • terytorialne – są powiązane z ustanowieniem niepodległego Państwa Palestyńskiego.

Państwa regionu Bliskiego Wschodu wobec konfliktu izraelsko-palestyńskiego 

Państwa regionu Bliskiego Wschodu wspierają Palestyńczyków. W 1948 r. sześć z nich – Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jordania, Liban oraz Syria przystąpiły do wojny z nowo powstałym Izraelem. Celem tych państw było zniszczenie Izraela w celu ustanowienia arabskiego państwa w Palestynie. Jednakże działania tych państw w późniejszym okresie ciężko uznać za działania propalestyńskie.

Najbardziej wyraźnie widać to w postępowaniu rządu w Kairze. W 1979 r. Egipt postanowił podpisać porozumienie pokojowe z Izraelem. W konsekwencji odzyskał on Półwysep Synaj. W trakcie negocjacji władze w Kairze starały się objąć tematem rozmów sprawę palestyńską. Obie strony uzgodniły, iż na obszarze Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy powstanie palestyński samorząd oraz zostanie wstrzymane żydowskie osadnictwo. Jednakże, ostatecznie okazało się, iż te zapisy są interpretowane przez sygnatariuszy odmiennie. Władze w Kairze nie podjęły żadnych kroków w celu wymuszenia na Tel Awiwie jakiegokolwiek działania na rzecz Palestyny (Chojnowski i Tomaszewski 2000, s. 108).

W późniejszym okresie także mimo słownego wspierania Palestyny, rząd Egiptu wciąż współpracował z Izraelem m.in. w zakresie dostaw gazu czy likwidacji podziemnych tuneli w Gazie. Sytuacja uległa zmianie dopiero po wybuchu tzw. arabskiej wiosny, kiedy to władzę w Kairze przejęli muzułmanie. Nowy rząd bardziej zaangażował się we współpracę z Palestyną, ograniczając kontakty z Izraelem. Przykładowo zdecydowano się wstrzymać dostawy gazu do Izraela (Teska 2012, s. 71-86).

Drugim państwem, które zdecydowało się podpisać traktat pokojowy z Izraelem, była Jordania, co miało miejsce w 1994 r. Podobnie do rządu w Kairze, również i Jordańczycy podkreślają wsparcie dla Palestyny, nie wywierając jednak zbytniej presji na władzach Izraela. Przejawem solidarności z palestyńską społecznością było odwołanie swojego ambasadora w proteście przeciwko działaniu ekstremistów żydowskich na Wzgórzu Świątynnym (Welsh 2014).

Palestyna była również wspierana przez Syrię, która po 1967 r. jako jedyna popierała roszczenia palestyńskie, pomagając m.in. bojówkom palestyńskim, którzy dokonywali ataków na teren Izraela. Przy czym, po dojściu do władzy Hafeza Assada podejście do problemu palestyńskiego uległo istotnej zmianie. Władze syryjskie rozciągnęły ścisłą kontrolę nad para militarnymi oddziałami palestyńskimi działającymi w Syrii i zakazały im rajdów na obszar Izraela (Zdanowski 2010, s. 248-249).

Iran również wspiera Palestynę, decydując się na zostanie adwersarzem Izraela od 1979 r. i na wiele sposobów wspierając Palestyńczyków. Rok do roku w marszach poparcia biorą udział tysiące Irańczyków. Sam Teheran przeznaczał spore ilości pieniędzy na pomoc różnym organizacjom palestyńskim. Przy czym, co warto podkreślić – pomoc nie ograniczała się tylko i wyłącznie do wsparcia finansowego. Mianowicie Irańczycy szkolili m.in. bojówkarzy Hamasu oraz przekazywali im broń (Szyszlak i Szyszlak 2016, s. 134-135).

Państwa Zatoki Perskiej także opowiedziały się po stronie palestyńskiej. Przykładowo Katar wspomagał finansowo organizacje palestyńskie. Z kolei, Arabia Saudyjska podejmowała próby doprowadzenia do pojednania między poszczególnymi palestyńskimi frakcjami, mając na celu powstanie palestyńskiego rządu jedności narodowej.

Od 2009 r. Turcja również zaczęła wspierać stronę palestyńską, mimo, że wcześniej dość często współpracowała z Izraelem. Wynikiem takiej decyzji była śmierć dziewięciu obywateli tureckich biorących udział w tzw. „Flotylli Wolności”. Izrael przeprosił za ten incydent dopiero w 2013 r., jednak to dopiero po 2016 r. odnowiono na nowo kontakty pomiędzy Turcją i Izraelem (Ravid 2016).

Konflikt izraelsko-palestyński a bezpieczeństwo państw Bliskiego Wschodu

Z przeprowadzonej analizy jasno wynika, że pomimo, iż państwa regionu Bliskiego Wschodu wspierają i opowiadają się po stronie palestyńskiej to brak jest silnych i zdecydowanych działań w tym zakresie. Tym samym, wieloletnia praktyka pozwala stwierdzić, iż państwa te mają nikły wpływ na stan i postać konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Dlatego też, uznać należy, iż poza działaniami dyplomatycznymi na forum ONZ czy też mediacjami prowadzonymi podczas poważniejszych konfliktów w Strefie Gazy wpływ państw regionu Bliskiego Wschodu na konflikt jest znikomy (Szyszlak i Szyszlak 2016, s. 136).

Wszystko to sprawia, że konflikt izraelsko-palestyńskiego nie stanowi dużego zagrożenia dla bezpieczeństwa państw Bliskiego Wschodu. Za dużo większe zagrożenie uznaje się powstanie tzw. Państwa Islamskiego. Dla wielu omawiany konflikt jest konfliktem stricte wewnętrznym, stąd dyplomatyczne zachowanie reszty państw regionu. Świadczy to o tym, że istota konfliktu izraelsko-palestyńskiego z każdym rokiem maleje, co w konsekwencji sprawia, że konflikt ten nie wpłynie na sytuację wewnętrzną tych państw i nie spowoduje, że rządy państw regionu Bliskiego Wschodu podejmą poważniejsze działania.

Prócz dyplomatycznych zapewnień państw Bliskiego Wschodu spodziewać się można, że takie państwa jak Iran czy te z Zatoki Perskiej, czyli regiony nacechowane podejściem antyizraelskim zwiększą swoją pomoc finansową dla Palestyny, jednak jak już wspomniano nie powinno wpłynąć to w istotny sposób na stan konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

To co sprawia, iż jest małe prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia dla bezpieczeństwa państwo Bliskiego Wschodu to dodatkowo fakt, iż państwo żydowskie jest stabilne, a jego służby są w stanie zminimalizować oraz ograniczyć wpływ potencjalnego palestyńskiego powstania na funkcjonowanie Izraela (Szyszlak i Szyszlak 2016, s. 142).

Tak jak również wspominano, wydaje się, iż zdecydowanie większym problemem w zakresie bezpieczeństwa państw regionu Bliskiego Wschodu jest istnienie oraz działalność tzw. Państwa Islamskiego.

Podmioty międzynarodowe wobec konfliktu izraelsko-palestyńskiego

Palestyna w trakcie konfliktu dość znacznie polega politycznie i ekonomicznie na zaangażowaniu podmiotów zagranicznych. Wsparcie polityczne wyraża się w krytyce środowiska międzynarodowego wobec działań Izraela na terenie Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy, a także poparciu Palestyny przez organizacje multilateralne. Z kolei, w zakresie ekonomicznym według Banku Światowego od 1993 do 2017 r. Palestyna otrzymała ponad 31 mld USD od zagranicznych darczyńców (Iqtaid 2017).

Współpracę pomiędzy Unią Europejską a Palestyną i Izraelem definiuje m.in. Europejska Polityka Sąsiedztwa ogłoszona w 2004 r. Kluczowe dla jej kształtowania są trzy założenia (Nowacka, Wojnarowicz i Zaręba 2020, s. 30):

  • rozwiązanie dwupaństwowe zakładające ustanowienie suwerennego państwa palestyńskiego w granicach określonych w porozumieniach z 1949 r. jako sposób zakończenia konfliktu, do którego powinny dążyć zarówno Izrael i Palestyna, jak i środowisko międzynarodowe;
  • wiodąca rola Stanów Zjednoczonych w Bliskowschodnim Procesie Pokojowym z założeniem ich poparcia dla rozwiązania dwupaństwowego;
  • wsparcie państw członkowskich dla działań Unii Europejskiej w zakresie polityki zagranicznej, Komisji Europejskiej i instrumentów unijnych promujących rozwiązanie dwupaństwowe.

Z kolei, ONZ opowiada się za rozwiązaniem dwupaństwowym, krytycznie odnosząc się do okupacyjnej polityki Izraela. Za nielegalne uznaje konstrukcję muru na Zachodnim Brzegu oraz izraelskie osiedla na jego terenach. Krytyka ONZ względem Izraela miała wpływ na jego negatywną postawę wobec tej organizacji, zaś jej zaangażowanie w konflikt władze Izraela postrzegają jako wyłącznie propalestyńskie. Warto zaznaczyć, iż od 1948 r. do 2016 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała 80 rezolucji, mających na celu potępienie działań Izraela (United Nations Security Council, 2017).

Podsumowanie

Podsumowując, region Bliskiego Wschodu uznawany jest współcześnie za jeden z najmniej stabilnych obszarów świata. Głównym elementem wpływającym na taki stan rzeczy jest kwestia konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Konflikt ten do tej pory nie został rozwiązany. Pomimo, że obydwie strony niejednokrotnie deklarowały chęć wznawiania rozmów pokojowych, to jednak kryteria jakie stawiają nawzajem przed sobą sprawiają, iż negocjacje wciąż kończą się fiaskiem. Wszystko to powoduje, że jest on źródłem permanentnych napięć w regionie oraz wyzwań i zagrożeń dla bezpieczeństwa podmiotów w ten konflikt zaangażowanych. Przy czym, napięcie między ludnością arabską i żydowską pojawiło się jeszcze przed powstaniem państwa żydowskiego. Jednak za rozpoczęcie pierwszej wojny arabsko-izraelskiej uważa się dzień ogłoszenia niepodległości państwa Izrael 14 maja 1948 r.

Państwa regionu Bliskiego wspierają Palestyńczyków. W 1948 r. sześć z nich – Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jordania, Liban oraz Syria przystąpiły do wojny z nowo powstałym Izraelem. Celem tych państw było zniszczenie Izraela w celu ustanowienia arabskiego państwa w Palestynie. Jednakże działania tych państw w późniejszym okresie ciężko uznać za działania propalestyńskie.

Z przeprowadzonej analizy jasno wynika, że pomimo, iż państwa regionu Bliskiego Wschodu wspierają i opowiadają się po stronie palestyńskiej to brak jest silnych i zdecydowanych działań w tym zakresie. Wszystko to sprawia, że konflikt izraelsko-palestyński nie stanowi dużego zagrożenia dla bezpieczeństwa państw Bliskiego Wschodu. Za dużo większe zagrożenie uznaje się powstanie tzw. Państwa Islamskiego. Dla wielu omawiany konflikt jest konfliktem stricte wewnętrznym, stąd dyplomatyczne zachowanie reszty państw regionu. Świadczy to o tym, że istota konfliktu izraelsko-palestyńskiego z każdym rokiem maleje, co w konsekwencji sprawia, że konflikt ten nie wpłynie na sytuację wewnętrzną tych państw i nie spowoduje, że rządy państw regionu Bliskiego Wschodu podejmą poważniejsze działania.

  

Bibliografia

 

  1. Bojko K., Izrael a aspiracje Palestyńczyków 1987-2006, Warszawa 2006.
  2. Buśko, M.Z., Kształtowanie granic rzeczywistych i wyobrażonych Jerozolimy wschodniej w kontekście konfliktu izraelsko‑palestyńskiego, POLITEJA, nr 1(58), 2019, s. 255-282.
  3. Chojnowski, A., Tomaszewski, J., Izrael, Warszawa 2000.
  4. Godziński, M., Konflikt izraelsko-palestyński w latach 2006-2014 – analiza i bilans, Wydawnictwo Państwowej Uczelni Zawodowej we Włocławku, Zbliżenia Cywilizacyjne, XII (2)/2016.
  5. Iqtaid A., Aid and its limits in Palestine, „The Interpreter”, 9 października 2017 r., www.lowyinstitute.org/the-interpreter/palestinian-aid-dwindling-dollars-delivering-little-durable-development
  6. Kącki C., Izrael Informator, wyd. Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1999.
  7. Konflikt Izraelsko-Palestyński. Początki konfliktu i analiza ostatnich wydarzeń, http://diplomacy.pl/pl/blog/afryka-i-bliski-wschod/item/575-konflikt-izraelsko-palestynski-poczatki-konfliktu-i-analiza-ostatnich-wydarzen, 20 maj 2021.
  8. Madeyska, D., Historia współczesna świata arabskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008 r.
  9. Nowacka S., Wojnarowicz M., Zaręba S., Raport PISM. Konflikt izraelsko-palestyński 2020. Rok złego przełomu, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa, Czerwiec 2020.
  10. Orłowski, K., Bliski Wschód 1948 – wojna o niepodległość Izraela, Wydawnictwo WSOWL im. generała Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu, Wrocław 2014.
  11. Ravid, B., Israeli Security Cabinet Approves Turkey Reconciliation Agreement, 2016, https://www.haaretz.com/israel-news/israeli-security-cabinet-approves-turkey-reconciliation-deal-1.5402998
  12. Rezolucja 194 Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych
  13. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 11 grudnia 1948 nr 194.
  14. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 29 listopada 1947 r. nr 181.
  15. Shindler, C., A history of modern Israel, Cambridge 2008.
  16. Szydzisz, M., Religijne wymiary konfliktu izraelsko-palestyńskiego, Wschodnioznawstwo 6, 2012, s. 167-179.
  17. Szyszlak, E., Szyszlak, T., Konflikty etniczne i wyznaniowe a bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym, państwowym i międzynarodowym: wybrane aspekty, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2016.
  18. Świat się zmienia a (…)„na Bliskim Wschodzie bez zmian”. Konflikt nadal trwa./ Analiza INOPIB, 21 maja 2021, https://npb.usz.edu.pl/swiat-sie-zmienia-a-na-bliskim-wschodzie-bez-zmian-konflikt-nadal-trwa-analiza-inopib/
  19. Teska, J. (red.), Middle East and North Africa: MENA źródłem szans i zagrożeń bezpieczeństwa, Gdynia 2012, s. 71-86.
  20. United Nations Security Council resolutions against Israel 1948–2016, „Welcome to Palestine”, 29 sierpnia 2017 r., www.welcometopalestine.com/article/united-nations-security-council-resolutions-israel
  21. Welsh T., Israel and Jordan: The Middle East’s Odd Couple, https://www.usnews.com/news/articles/2014/11/14/israel-and-jordan-the-middle-easts-odd-couple
  22. Zdanowski, J., Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Wrocław 2010.

Wesprzyj nas

Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.

Wspieram

All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.

Powiązane wpisy
Top