Ukraine Monitor prezentuje najświeższe informacje dotyczące wewnętrznych i zewnętrznych spraw Ukrainy – państwa, które obecnie stanowi arenę ścierania się interesów Wschodu i Zachodu.
Data: 10 stycznia 2022 Autor: Aliaksandr Surnin
Stosunki Ukrainy, Rosji i Białorusi w kontekście zasobów naturalnych
Wobec konfliktu zbrojnego na wschodzie z Rosją i pogorszenie stosunków z Białorusią uzależnienie Ukrainy od dostaw niezbędnych zasobów naturalnych z tych krajów staje się zagrożeniem politycznym, a nie wyłącznie gospodarczym. W związku z tym nabierają jeszcze większego znaczenia plany odłączenia się od białoruskiego i rosyjskiego systemu energetycznego do końca 2023 roku i integracji z europejskim.
Od czasów sowieckich ukraińska sieć energetyczna jest połączona z sieciami energetycznymi Rosji i Białorusi. Zgodnie ze strategią bezpieczeństwa energetycznego Ukrainy do 2025 r., przyjętej 4 sierpnia 2021 r., taki stan rzeczy jest postrzegany jako potencjalne zagrożenie. W związku z tym Kijów planuje odłączyć się od białoruskiej i rosyjskiej sieci energetycznej i dołączyć do europejskiej najpóźniej do 2023 roku[1]. Według Jurija Witrenko p.o. ministra energetyki zostało zaplanowane, że kraj nie będzie musiał importować energii elektrycznej w sezonie grzewczym 2021/2022, pod warunkiem terminowego przeprowadzenia remontów w elektrowniach cieplnych i jądrowych[2]. W maju 2021 r. Narodowa Komisja ds. Regulacji Państwowych w dziedzinie energetyki i usług komunalnych przyjęła dekret na okres 4 miesięcy zakazujący importu energii elektrycznej z krajów niebędących członkami Wspólnoty Energetycznej, tj. Rosji i Białorusi. Do końca kadencji dekret został przedłużony o kolejny miesiąc do 1 listopada — początku sezonu grzewczego, kiedy nadwyżka produkcji energii elektrycznej zostaje zastąpiona deficytem[3]. Niemniej jednak zasoby wewnętrzne nie wystarczały, aby zapewnić nieprzerwane dostawy energii elektrycznej — więc zakaz nie został przedłużony. Jednocześnie 1 listopada Rosja wprowadziła na czas nieokreślony zakaz eksportu antracytowego i chudego węgla wykorzystywanego w energetyce. Węgiel ten jest potrzebny w co najmniej sześciu z dwudziestu ukraińskich elektrociepłowni. Podobny nacisk ze strony Rosji był wywierany wcześniej jesienią 2014 roku, kiedy Ukraina odczuwała brak węgla z powodu okupacji Donbasu, oraz w 2019 roku, kiedy Rosja w odpowiedzi na restrykcje handlowe rządu ukraińskiego przyjęła dekret nr 1716-83 w sprawie kwot na eksport węgla energetycznego na Ukrainę[4].
Gaz i jego tranzyt to kolejny surowiec wykorzystywany do nacisków politycznych na Ukrainę ze strony Rosji. Dla Kijowa budowa Nord Stream 2, która pozbawi go części tranzytu rosyjskiego gazu do Europy, to nie tylko straty ekonomiczne, ale także bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego. Ponadto we wrześniu 2021 r. Gazprom podpisał nowy długoterminowy kontrakt (na 15 lat) na dostawy gazu we Węgry. Jego głównym składnikiem jest dywersyfikacja dostaw poprzez TurkStream i gazociągi krajów Europy Południowo-Wschodniej. Większość gazu (3,5 mld m sześc. rocznie) będzie przechodzić przez Serbię, a reszta (1,5 mld m sześc. rocznie) przez Austrię[5]. Wcześniej głównym krajem tranzytowym była Ukraina.
Od 2014 roku Białoruś, najbliższy sojusznik Rosji, była w stanie zachować neutralność w konflikcie rosyjsko-ukraińskim. Dało to Mińskowi możliwość bycia alternatywą dla rosyjskiego rynku importu towarów niezbędnych Ukrainie. Na przykład Ukraina kupuje za granicą około 70% bitumu – produktu naftowego wykorzystywanego do budowy dróg i budynków. Ponad 85% importowanego bitumu jest kupowane z Białorusi. Udział dostaw z tego państwa wzrósł w 2019 roku, po tym, jak Rosja zakazała eksportu ropy i produktów naftowych w Ukrainę w odpowiedzi na rozszerzenie po stronie ukraińskiej listy rosyjskich towarów zakazanych do wwozu na jej terytorium[6]. A kiedy na początku listopada 2021 r. Ukraina potrzebowała pilnych nieplanowanych dostaw energii elektrycznej, to Białoruś wystąpiła jako główny dostawca energii elektrycznej[7].
Jednak po 2020 roku stosunki białorusko-ukraińskie uległy pogorszeniu. Kijów nie uznał oficjalnych wyników wyborów, a Łukaszenka jako prawowitego prezydenta. Kiedy samolot Ryanair przymusowo wylądował w Białorusi, Ukraina jedna z pierwszych wstrzymała loty nad terytorium Białorusi, a wkrótce potem ogłosiła zamiar oficjalnego porzucenia Mińska jako miejsca negocjacji w sprawie rozwiązania konfliktu w Donbasie[8]. Z drugiej strony, w jednym z ostatnich wywiadów Łukaszenka po raz pierwszy przyznał, że Krym od dawna jest de facto i de jure rosyjski, a także zapowiedział wspólne białorusko-rosyjskie ćwiczenia wojskowe na granicy z Ukrainą[9].
Pogorszenie stosunków białorusko-ukraińskich sprawia, że handel z Mińskiem staje się politycznie bardziej obciążający dla Kijowa. Wraz z ich późniejszym pogorszeniem istnieje ryzyko utraty pola manewru pod polityczną i gospodarczą presją Rosji. W związku z tym plany Ukrainy dotyczące integracji z europejskim systemem energetycznym do 2023 roku nabierają jeszcze większego znaczenia.
[1] Giennadij Riabcew, Сo zapewnia Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego Ukrainy, https://mind.ua/ru/openmind/20229853-prinyat-i-pobedit-chto-predusmatrivaet-strategiya-energeticheskoj-bezopasnosti-ukrainy [dostęp: 04.12.2021].
[2] RBC, Ministerstwo Energii Ukrainy nazwało termin odłączenia od systemu elektroenergetycznego Rosji, https://www.rbc.ru/rbcfreenews/6042b7279a7947447fd5dc6d [dostęp: 04.12.2021].
[3] Narodowa Komisja ds. Regulacji Państwowych, Regulator przedłużył zakaz importu energii elektrycznej z Rosji i Białorusi do 1 listopada 2021 r., https://www.nerc.gov.ua/news/regulyator-prodovzhiv-zaboronu-importu-elektroenergii-z-rosii-ta-bilorusi-do-1-listopada-2021-roku?news=12031 [dostęp: 04.12.2021].
[4] Biz.Liga., Rosja wstrzymała dostawy węgla i energii elektrycznej na Ukrainę, https://biz.liga.net/ekonomika/tek/cards/rossiya-ostanovila-postavki-uglya-i-elektroenergii-v-ukrainu-my-zamerznem-svet-otklyuchat [dostęp: 04.12.2021].
[5]Gazprom, Podpisano 15-letnie kontrakty na dostawy rosyjskiego gazu w Węgry, https://www.gazprom.ru/press/news/2021/september/article538438/ [dostęp: 04.12.2021].
[6] InVenture, Analiza rynku bitumicznego w Ukrainie, https://inventure.com.ua/analytics/articles/analiz-rynka-bituma-v-ukraine [dostęp: 04.12.2021].
[7] DW, Ukraina wznawia import energii elektrycznej z Białorusi, https://www.dw.com/ru/ukraina-vozobnovila-import-jelektrojenergii-iz-belarusi/a-59743596 [dostęp: 04.12.2021].
[8] Siergiej Sidorenko, Koniec Formatu Mińskiego: co oznacza oświadczenie Kijowa o zmianie negocjacji w sprawie Donbasu?, https://www.eurointegration.com.ua/rus/articles/2021/05/28/7123752/ [dostęp: 04.12.2021].
[9] Belta, Łukaszenka zapowiedział przygotowanie ćwiczeń wojskowych z Rosją na granicy białorusko-ukraińskiej, https://www.belta.by/president/view/lukashenko-zajavil-o-podgotovke-uchenij-s-rossiej-na-belorussko-ukrainskoj-granitse-472651-2021/ [dostęp: 04.12.2021].
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
