OPINIE
Data: 12 października 2022 Autor: Dawid Krupa
Rada Pomocy Żydom „Żegota”. Opór wobec Żagłady
„Żegota” była jedyną konspiracyjna organizacją społeczną wspieraną przez państwo w okupowanej przez Niemców Europie. Powstała jako odpowiedź na bestialską akcję eksterminacji ludności żydowskiej tzw. Akcje Reinhardt.
Założenie „Żegoty”
Rada Pomocy Żydom „Żegota” została założona w Warszawie 4 grudnia 1942 roku jako organ przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. Była ona kontynuatorką utworzonego we wrześniu 1942 roku Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom powstałego z inicjatywy dwóch kobiet, z zupełnie różnych środowisk politycznych, Zofii Kossak z Frontu Odrodzenia Polski oraz Wandy Krahelskiej-Filipowicz związanej ze Stronnictwem Demokratycznym.
W 1942 roku jasne stały się plany Niemców wobec ludności żydowskiej. Rozpoczęły się masowe likwidacje gett i wywózki Żydów do obozów zagłady. Wobec akcji eksterminacyjnej wielu Polaków zaczęło organizować pomoc dla ofiar hitlerowskiej ideologii, działając prywatnie lub pod auspicjami jakiejś organizacji lub instytucji. Nie było jednak jednej organizacji umożliwiającej szeroką współpracę różnych środowisk w celu ratowania Żydów. Podczas trwania wielkiej akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim Zofia Kossak opublikowała Protest! Nawołując Polaków do przeciwstawienia się zbrodniom hitlerowskim na Żydach: „Wobec zbrodni nie wolno pozostawać biernym. Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala”. Dokument ten wywarł wrażanie na wielu krajowych politykach, którzy podjęli inicjatywę w wyniku czego powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, a potem Rada Pomocy Żydom „Żegota”.
Pełny kryptonim organizacji to „Konrad Żegota”, który został wymyślony przez Zofię Kossak jako połączenie dwóch imion konspiratorów z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Utworzenie jej było poprzedzone zbieraniem informacji o sytuacji Żydów zamieszkujących ziemie polskie prowadzonym przez Referat Żydowski w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej od 1941 roku. „Żegota” była symbolem porozumienia różnych organizacji politycznych i społecznych w Polsce, prawicowych lewicowych, polskich i żydowskich.
Działalność „Żegoty”
Głównym terenem działalności Rady była Warszawa, ale działała ona też sprawnie w innych częściach kraju, jak na przykład w Krakowie, Lwowie czy na Lubelszczyźnie. Działalność organizacji skupiała się na kilku aspektach, przede wszystkim na podrabianiu dokumentów umożliwiających poruszanie się po tzw. stronie aryjskiej, organizowaniu kryjówek, dostarczaniu jedzenia oraz wsparciu finansowym. Najbardziej spektakularnym przykładem ratowania dzieci żydowskich, które było ważnym elementem działalności Rady, było ich wyprowadzanie i umieszczanie po stronie aryjskiej w domach prywatnych czy klasztorach. Akcji tej przewodziła Irena Sendlerowa. W jej wyniku uratowano około 2500 dzieci. „Żegota” współpracowała też z Kościołem. Żydzi byli ukrywani w klasztorach, ale księża przyczyniali się też do ich ratowania wystawiając chrześcijańskie metryki chrztu. Kolejnym funkcją Rady było zbieranie i dostarczanie informacji na temat zagłady Żydów prasie konspiracyjnej. Środki finansowe na pomoc Rada uzyskiwała głównie z dotacji Delegatury Rządu RP na Kraj, z ofiar społeczeństwa polskiego i środków dostarczanych przez Bund i Żydowski Komitet Narodowy. Łącznie różnymi formami pomocy „Żegoty” było objętych 40–50 tys. osób.
Członkowie Rady Pomocy Żydom zostali upamiętnieni w Alei Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Instytucie Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie. W 1963 roku Władysław Bartoszewski zasadził w niej oliwne drzewo „Żegoty”, które rośnie do dziś. W Warszawie o działalności organizacji przypominają pomnik „Żegoty” stojący na skwerze przed Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz tablica upamiętniająca siedzibę sekretariatu „Żegoty” przy ulicy Żurawiej 24.
Projekt dofinansowano ze środków Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego w ramach Funduszu Patriotycznego-edycja 2022 Wolność po polsku, prowadzone przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
