OPINIE
Data: 2 sierpnia 2022 Autor: Sylvie Vůjtková
Polsko-czeska współpraca kulturalna. Co nas łączy, a co dzieli?
30 czerwca dwóch ekspertów zajmujących się zawodowo kulturą i relacjami kulturowymi – Sylvie Vůjtková, dramaturg teatralny, manager i producent PR oraz Jan Hernik, redaktor naczelny Warsaw Institute – omówili czesko-polską współpracę kulturalną. Skupiali się przede wszystkim na tym, co nas łączy, a co dzieli. Sylvie Vůjtková przedstawia główne wnioski z dyskusji w tym artykule.
Wyrastając z tych samych słowiańskich korzeni, Polska i Czechy są kulturowo podobne. Rzeczywiście, narody te są sobie bliższe, niż mogłoby się wydawać. Mimo, że każdy z krajów ma swoje unikalne elementy, to kulturowe podstawy tych narodów takie jak język, folklor czy tradycja są wspólne. Dają to nie tylko wspólni przodkowie, ale także, wpływa na to położenie geograficzne tych dwóch krajów. Wieki rozwoju obok siebie uczyniły nas nie tylko sąsiednimi państwami, ale także naturalnymi partnerami do współpracy.
Do czasów renesansu, Polacy i Czesi byli ze sobą ściśle związani, jednak od początku XVII wieku Czesi zaczęli się znacznie odróżniać od swoich sąsiadów. Wydarzenia na tzw. Białej Górze doprowadziły do upadku elit i szlachty na ziemiach czeskich, a Czechy stały się przede wszystkim narodem chłopskim – lub plebejskim. W ciągu następnych czterech stuleci ta zmiana ukształtowała czeską przyrodę, jaką znamy dzisiaj. Chłopi musieli dbać o swoje zwykłe życie i problemy, a mniej dbali o reprezentację wielkich idei. Ich natura musiała być zdecydowanie bardziej realistyczna niż romantyczna. A ponieważ realistycznie stawiamy czoła trudnym codziennym realiom i znosimy je, opracowaliśmy specjalne mechanizmy radzenia sobie: humor, ironia i kpina. Jak powiedział kiedyś wielki czeski reżyser filmowy Jiří Menzel: „Wy (Polacy) zawsze walczyliście, bez względu na cenę, my po prostu chcemy żyć. Dlatego, zamiast manifestować wstręt i zgubę, nauczyliśmy się patrzeć na świat z dystansem i histerycznie kpić z własnego losu”.
Specyficzny humor, ironia i umiejętność obracania w żart wszystkiego w każdej chwili, żartowania zwłaszcza z siebie, to najbardziej charakterystyczna cecha czegoś, co można by nazwać „czeską naturą narodową”. O ile naprawdę wierzymy w taką koncepcję. Na tym właśnie polega największa różnica między sąsiadami czeskimi i polskimi. Pomiędzy południowymi, przyzwyczajonymi do dbania o siebie i nieufających nikomu innemu, a północnymi, posiadającymi swoją szlachecką, niestety wiarygodną i troskliwą władzę, aż do początku XX wieku. To jeden z powodów, dla których Polak może być dumny ze swojego narodowego dziedzictwa, podczas gdy Czech może podchodzić do życia przez pryzmat (auto)kpiny.
Różnice między naszymi narodami mogą powodować, że czasami się nie rozumiemy. Jednak takie różnice kulturowe są również tym, co sprawia, że jesteśmy dla siebie interesujący, ponieważ sprzyjają wzajemnemu wzbogacaniu się poprzez obserwowanie perspektywy drugiej osoby. To główny powód, dla którego nasze wspólne projekty kulturalne są tak popularne i nadal się rozwijają. Najstarsza działalność współpracy kulturalnej datowana jest na rok 1990, kiedy w Cieszynie i Czeskim Cieszynie powołano międzynarodowy festiwal teatralny „Na granicy / Na granicy / Na hranici”. W 2004 roku zmieniono jego nazwę na „Bez granic / Bez granic / Bez hranic”, co znacznie dokładniej oddaje ducha tego kulturalnego projektu. Podczas corocznego festiwalu dwa miasta Czeski Cieszyn i Cieszyn stają się jednym wspólnym miastem wypełnionym wydarzeniami kulturalnymi, a Czesi i Polacy przekraczają granicę tam i z powrotem, w zależności od miejsca wydarzeń, aby doświadczyć festiwalu w swoich krajach. Cieszyn i Český Těšín to także rodzinne miasta czesko-polsko-słowackiego festiwalu filmowego „Kino na granicy / Kino na hranici”. Od momentu powstania w 1999 roku festiwal zyskał renomę i zdobył nagrodę Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w 2013 roku.
Chociaż miasta sąsiadujące są idealnie zlokalizowane do wspólnych projektów, nie są jedynymi zaangażowanymi w taką wymianę. Festiwale polskiej kultury organizowane przez Czechów i Polaków można spotkać także w największych miastach Czech, jak w Ostrawie (Dni Polskie od 2008 roku), Brnie (Dzień Kultury Polskiej od 2011 roku) i Pradze. Głównym celem tych wydarzeń jest popularyzacja kultury polskiej w Czechach.
Kultura czeska może nie być tak znana w Polsce jak ma to miejsce w sytuacji analogicznej w Czechach. Jest to logiczne, ponieważ jesteśmy znacznie mniejsi. Znane postaci literackie Bohumila Hrabala i Jaroslava Haška oddają charakterystyczne cechy kultury czeskiej, o których była już mowa. Poleciłabym raczej współczesne powieściopisarki, takie jak Alena Mornštajnová, Karin Lednická i Kateřina Tučková. Ich powieści są bardzo popularne w Czechach (również tłumaczone na język polski) i koncentrują się na odkrywaniu historii XX wieku poprzez rodziny lub konkretne miejsca. Szczególnie interesująca dla Polaków może być trylogia „Kościół pochyły” (część trzecia jeszcze nieopublikowana) Karin Lednickiej, która opowiada historię górniczego regionu Śląska Cieszyńskiego, a więc jest również historią Polaków w tym, co odtąd stało się czeskim terytorium.
Często słyszymy, że Czesi nie lubią Polaków i oczywiście na odwrót. Może to wynikać z życia blisko siebie, ale bardziej obok siebie niż razem. Mamy pewne różnice i możemy nie zawsze rozumieć zachowanie drugiej osoby, czasami nawet uważając się za dziwnych. Powinniśmy jednak znajdować możliwości współpracy, aby naprawdę się poznać i zrozumieć. Rezultat takich działań powinien być tylko wzbogacający dla obu stron.
Artykuł powstał w ramach projektu Forum czesko-polskie organizowanego przez Warsaw Institute wspólnie z European Values Center for security Policy.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
