EVENTS
Data: 30 maja 2019
Podsumowanie konferencji: „Bałkany Zachodnie: infrastruktura i energetyka z perspektywy geopolitycznej”
29 maja w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja poświęcona Bałkanom Zachodnim. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP i redakcję kwartalnika geopolitycznego The Warsaw Institute Review. Konferencja “Bałkany Zachodnie: infrastruktura i energetyka z perspektywy geopolitycznej” była częścią oficjalnego programu polskiej prezydencji w procesie berlińskim i służyła jako spotkanie przygotowawcze do szczytu Bałkanów Zachodnich w Poznaniu. Partnerem merytorycznym wydarzenia był polski think tank – Fundacja Warsaw Institute.
Zasadniczym celem konferencji było zainicjowanie dyskusji eksperckiej na temat integracji państw Bałkanów Zachodnich (Albania, Bośnia i Harcegowina, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia Północna, Serbia) z Unią Europejską na płaszczyźnie infrastruktury i energetyki oraz wpływu na nie globalnych i regionalnych procesów geopolitycznych. W konferencji udział wzięli dyplomaci, naukowcy i eksperci, przedstawiciele NGO, mediów oraz administracji państwowej z regionu Bałkanów Zachodnich oraz z państw UE.
Konferencję otworzył Krzysztof Kamiński, Prezes Warsaw Institute i przedstawił on główne wątki dyskusji, podkreślając istotny wymiar debaty eksperckiej skierowanej na kwestie integracji Bałkanów Zachodnich z Unią Europejską. Opisał on główne założenia poszczególnych paneli tematycznych, dotyczących infrastruktury, energetyki i geopolityki. Zaznaczył, iż polskie ośrodki eksperckie, takie jak think tank Warsaw Institute czy redakcja kwartalnika geopolitycznego The Warsaw Institute Review, są gotowe podejmować ważne inicjatywy razem z ekspertami z Bałkan Zachodnich, mające na celu wspieranie wysiłków państw regionu w integracji z Unią Europejską.
Keynote Speech
Przemówienie przewodnie wygłosił Szymon Szynkowski vel Sęk, Wiceminister Spraw Zagranicznych RP i pełnomocnik polskiego rządu ds. organizacji szczytu Bałkanów Zachodnich. Minister mówił, że rozwój infrastruktury i sektora energetycznego na Bałkanach Zachodnich jest ważną częścią procesu integracji europejskiej. Podkreślił, że Polska jest w pełni świadoma znaczenia tych połączeń, ponieważ sama przezwyciężyła podobne wyzwania rozwojowe. Minister podkreślił, że Polska zdecydowanie popiera wysiłki na rzecz integracji państw Bałkanów Zachodnich z Unią Europejską.
Raport konferencyjny
Podczas wydarzenia zaprezentowano raport konferencyjny, który zawiera przekrojowy opis kwestii infrastrukturalnych i energetycznych, a także wpływ głównych podmiotów międzynarodowych na Bałkanach Zachodnich. Omówienia najważniejszych tez raportu dokonał Jakub Lachert, ekspert Warsaw Institute i główny autor publikacji.
RAPORT KONFERENCYJNY
Dyskusje Panelowe
Podczas dyskusji panelowych poruszono ważne kwestie dotyczące integracji krajów Bałkanów Zachodnich z Unią Europejską. Uczestnicy opisali rozwój infrastruktury drogowej, kolejowej, lotniczej i morskiej w kontekście regionalnym. Paneliści debatowali również na temat projektów energetycznych na Bałkanach Zachodnich i możliwości zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego w regionie i w całej Europie. Ze względu na zwiększoną aktywność wielu międzynarodowych podmiotów w regionie, dyskusja obejmowała również podejście geopolityczne do współpracy Bałkanów Zachodnich z Chinami, Unią Europejską, Rosją, Turcją, Stanami Zjednoczonymi i NATO.
Sesja 1: Infrastruktura
Pierwszy panel ekspercki, został poprowadzony przez Armelę Maxhelaku – Ekspertkę ds. środków UE (Albania), która po krótce scharakteryzowała infrastrukturę państwa Bałkanów Zachodnich oraz opisała zagraniczne mechanizmy finansowania inwestycji w regionie.
Momcilo Radulovic – Prezes European Movement in Montenegro (Czarnogóra) stwierdził, że potrzeby inwestycyjne w zakresie infrastruktury na Bałkach Zachodnich są ogromne a obecne polityki UE (granty i pożyczki) są niewystarczające. Pomimo woli korzystania z unijnych mechanizmów finansowania, państwa Bałkańskie zmuszone są współpracować m.in. z Chinami, aby pokryć zapotrzebowanie na inwestycje rozwijającej się gospodarki. Ze względu na przedłużający się proces integracji z UE oraz swego rodzaju niezrozumienie po stronie unijnych partnerów, państwa Bałkanów oczekują partnerskiego podejścia do zagadnienia integracji, począwszy od wzmocnienia więzi gospodarczych.
Robert Barić– Profesor Wydziału Nauk Politycznych Uniwersytetu w Zagrzebiu (Chorwacja) zaznaczył, że największy problem Procesu Berlińskiego polega na tym, że jest to inicjatywa na poziomie politycznym, dyplomatycznym, ale nie proponuje dostatecznych rozwiązań na poziomie infrastruktury – nowe rozwiązania w tym obszarze wpłynęłyby zapewne na przyśpieszenie integracji. Podkreślił też znaczenie chińskich inwestycji w regionie w ramach koncepcji Nowego Jedwabnego Szlaku (jako swoistej bramy Pekinu do Europy) – zarówno te pozytywne (ogólny rozwój infrastruktury w regionie, dostępność usług transportowych, powiększanie rynków) jak i negatywne (brak transparentności, niejasne i nieuczciwe praktyki gospodarcze, uzależnienie od chińskich pożyczek, budowanie wpływów politycznych obcego mocarstwa). Baric powiedział, że „Chińskie inwestycje można opisać jako miecz obosieczny”. Zapytany o militarne wykorzystanie infrastruktury, stwierdził, iż państwa Bałkanów Zachodnich skupiają się praktycznie wyłącznie na rozwoju infrastruktury z punktu widzenia gospodarczego, mając świadomość iż jest to także czynnik determinujący bezpieczeństwo ekonomiczne.
Liljana Pecova-Ilieska – President & CEO, IMPETUS – Center for Internet, Development and Good Governance (Macedonia Północna) przybliżyła uczestnikom kwestie odpowiedzialności administracji państw Bałkańskich w przygotowywaniu i wdrażaniu kolejnych projektów inwestycyjnych. Podkreśliła, że przejrzystość i transparentność projektów inwestycyjnych jest obecnie dużym wyzwanie. Odniosła się też do publikacji konferencyjnej, zgadzając się z tezą, iż najlepsze ekonomiczne warunki finansowania inwestycji na Bałkanach Zachodnich oferuje UE, jednak biorąc pod uwagę proces biurokratyczny i pełna transparentność, państwa Bałkańskie wybierają pożyczki zagraniczne, gdyż są prostsze i znacznie szybsze, np. Chińskie.
Marcin Rzeszewicz – Zastępca Dyrektora Departamentu Współpracy Zagranicznej w Ministerstwie Infrastruktury (Polska) opisał polskie doświadczenia z Unią Europejską na przestrzeni ostatnich 15 lat członkostwa w kontekście modernizacji infrastruktury. Przytaczając statystyki poinformował uczestników, że Polska jest jednym z największych beneficjentów funduszy unijnych w tym obszarze. Przez ostatnie 15 lat wsparcie unijne, głownie w formie bezzwrotnych grantów, pozwoliło wybudować lub zmodernizować około 4000 km różnych rodzajów dróg oraz około 4700 km linii kolejowych. Podkreślił, że współpraca Polski pomiędzy innymi państwami, która odbywa się w ramach UE i do której wykorzystywane są różne formaty (np. Grupa Wyszehradzka) jest skuteczna. Umożliwia ona forsowanie dużych projektów infrastrukturalnych o znaczeniu ponadnarodowym, co może być dobrym prognostykiem dla Państw Bałkanów Zachodnich.
Sesja 2: Energetyka
Moderatorem drugiego panelu był Maciej Zaniewicz – Redaktor portalu Energetyka24 (Polska), który scharakteryzował po krótce sektor elektroenergetyczny oraz rynek gazu ziemnego i ropy naftowej w regionie Bałkanów Zachodnich.
Vjosa Beqaj – Dyrektor Departamentu Polityki Sektorowej Ministerstwa Integracji Europejskiej (Kosowo) opowiedziała o priorytetach rządu Kosowa w zakresie tworzenia nowych mocy wytwórczych, zarówno z użyciem źródeł konwencjonalnych, jak i odnawialnych. Poinformowała także, że rząd bada możliwości uruchomienia połączeń gazowych, gdyż to państwo obecnie takiej infrastruktury nie posiada. Co do regionalnej współpracy w zakresie energetyki, Pani Beqaj zaznaczyła, że niezbędna jest poprawa koordynacji regionalnej, jeśli państwa regionu chcą wdrożyć prawodawstwo i obowiązki, które wynikają z ram unijnej „Connectivity Agenda”. Według niej problemy w integracji rynków energii wynikają z politycznych zaszłości i poszczególne państwa regionu muszą znaleźć sposób na ich rozwiązanie.
Z kolei Besar Likmeta – Redaktor The Balkan Investigative Reporting Network (Albania) stwierdził, iż w zakresie współpracy regionalnej potrzebny jest „masterplan” dla wszystkich państw Bałkanów Zachodnich. O ile część z nich opiera generację elektryczności na źródłach odnawialnych, o tyle nie zawsze ilość energii generowanej odpowiada zapotrzebowaniu. Stad pojawia się konieczności importu energii elektrycznej, co z kolei powoduje potrzebę podnoszenia jakości i sprawności połączeń międzynarodowych. Stwierdził on tez, że dużym wyzwaniem jest korupcja i niejasność procedur przy prowadzeniu inwestycji za pieniądze podatników. Zwrócił także uwagę na brak opracowań długookresowych i analiz ewentualnych ryzyk z nadmiernej eksploatacji elektrowni wodnych, bardzo popularnych w regionie.
Novak Medenica – Dyrektor Agencji Regulacji Energetyki (Czarnogóra) zwrócił uwagę na koszty generacji energii elektrycznej w krótkim i długim okresie. Energetyka oparta o węgiel jest tańsza niż energia odnawialna, łatwiej jest zwiększać moce wytwórcze za jej pomocą, ale trzeba do jej generacji doliczyć długookresowe koszty środowiskowe oraz zdrowotne. Zwrócił uwagę także na bardzo wysoki udział węgla kamiennego i brunatnego w miksie energetycznym. Przybliżył także publiczności uwarunkowania funkcjonowania sieci elektrycznej w regionie, zarówno techniczne jak i prawne, podkreślając przy tym rolę szczególną rolę operatorów i regulatorów. Na koniec dodał, że jedynie Bośnia i Harcegowina z państw region jest eksporterem netto energii elektrycznej, pozostałe muszą ją importować z zagranicy.
Vladimir Spasic – Dziennikarz “Balkan Green Energy News” (Serbia) zaznaczył, że Bałkany mają uprzywilejowaną pozycję, jeśli chodzi o odnawialne źródła energii. Musi to być wykorzystane do rozwoju regionu i zmniejszenia emisji CO2. Opisał także zapowiedzi serbskiej administracji, iż wprowadzi aukcje, które pozwolą na szybszą rozbudowę energetyki słonecznej i wiatrowej. Zapytany o wykorzystanie gazu ziemnego w regionie stwierdził, że o ile większość Europy uważa błękitne paliwo za dobre źródło energii (przejściowej, używanej przy transformacji energetycznej), to Bałkany Zachodnie mają problem z zagwarantowaniem bezpieczeństwem dostaw tego surowca. Podkreślił także rolę dużych projektów infrastrukturalnych w energetyce regionu takich jak gazociągi TAP, TANAP, czy Turk Stream.
Z kolei Denis Žiško – Koordynator Programowy w The Center for Ecology and Energy (Bośnia i Harcegowina) zwrócił uwagę, że państwa Bałkanów Zachodnich powinny skupić się na rozwijaniu większym stopniu energetyki odnawialnej i prosumenckiej. Argumentował swoje stanowisko potrzebą dekarbonizacji, aby drastycznie zredukować szkodliwe emisje. Według niego region stoi przed poważnym wyborem drogi rozwoju energetyki. Według Mr. Žiško najlepiej skupić się na rozwoju energii odnawialnej, a nie konwencjonalnej, z której i tak w perspektywie kilku dekad trzeba będzie rezygnować. Obecnie Bałkany Zachodnie wymagają potężnych nakładów finansowych w obu przypadkach, jednak według eksperta lepiej od razu inwestować w czystą energię, aby uniknąć potrzeby kolejnych transformacji energetycznych.
W podsumowaniu z prelegentami dyskusji, moderator, Pan Maciej Zaniewicz, wyróżnił trzy główne obszary wyzwań energetycznych na Bałkanach Zachodnich: po pierwsze uzależnienie części państw od węgla, po drugie współpraca regulatorów energii oraz po trzecie spójne koordynowanie międzypaństwowych połączeń energetycznych, zarządzanych przez operatorów sieci przesyłowych.
Sesja 3: Geopolityka
Trzeci panel ekspercki prowadził Jakub Lachert – Ekspert Warsaw Institute (Polska) oraz współautor raportu konferencyjnego. Omówił on najważniejsze wyzwania geopolityczne Bałkanów Zachodnich oraz wpływ globalnych i regionalnych aktorów międzynarodowych.
Marija Jankuloska – Reasercher w Euro-Atlantic Council of Macedonia (Macedonia Północna) podkreśliła, że w interesie NATO jest pozyskanie nowych członków Sojuszu. O ile Albania i Czarnogóra (będące w strukturach Sojuszu), a także Macedonia Północna (aspirująca do dołączenia), podzielają kierunek integracji transatlantyckiej, to pozostałe państwa regionu albo się jemu sprzeciwiają, albo mają zbyt wiele trudności, aby dołączać do struktur NATO. Dla państw popierających obecność NATO w regionie integracja ze strukturami sił sprzymierzonych jest absolutnym priorytetem bezpieczeństwa, niekiedy ważniejszym od integracji z UE.
Igor Petrovski – Zastępca Redaktora Naczelnego Kapital Magazine (Macedonia Północna) zwrócił uwagę na wieloletnie wysiłki państw Bałkanów Zachodnich na rzecz integracji z UE. Podkreślił, że pomimo wielu starań wspólnota opóźnia przyjęcie bałkańskiej szóstki do swojego grona, co z kolei powoduje swego rodzaju niecierpliwość i frustrację w regionie. Co gorsze, zwlekanie z procesem pełnej integracji powoduje pojawienie się przestrzeni , zarówno politycznej jak i gospodarczej, na zwiększanie wpływów innych graczy – takich jak Rosja, Turcja, czy Chiny.
Borislav Spasojevic – Resident Country Director na Bośnię i Harcegowinę w International Republican Institute (Serbia) opowiedział o roli Stanów Zjednoczonych w regionie – począwszy od lat 90 do chwili obecnej. USA nadal skupia uwagę na regionie i podejmuje starania dyplomatyczne, jednakże nie działa bezpośrednio, zwłaszcza jeżeli chodzi o konflikt pomiędzy Serbią a Kosowem. Podkreślił, że o ile integracja ze wspólnota europejską staje się powoli czymś wyczekiwanym na miarę odkrycia św. Grala, to o tyle integracja transatlantycka nie we wszystkich państwach jest pożądana.
Według Darko Trifunović – Dyrektora w Institute for National and International Security -INIS (Serbia), Bałkany Zachodnie stoją w obliczu wielu zagrożeń ze strony Rosji: dezinformacji, działań medialnych, szkodliwego wpływu, nieuczciwych i niejasnych praktyk gospodarczych, terroryzmu, a nawet próby sił i interwencji w wewnętrzne sprawy innych państw, jak choćby niedawna próba zamachu stanu. Nawiązał tym samym do wydarzeń w Czarnogórze, a także opowiedział publiczności o kalkulacji jej władz, aby wstąpić w struktury sojuszu. Jej władze dokonały wyboru, aby integrować się w pierwszej kolejności z NATO, a potem z EU. Jeżeli chodzi o geopolityczne wpływy w Serbii, rozpoczął stwierdzeniem, iż w zakresie bezpieczeństwa „neutralność jest bardzo kosztowna”. Serbia odrzuca możliwość wstąpienia do NATO, zabiegając o pozostanie państwem neutralnym. Jednakże w obecnych warunkach – jak to opisał ekspert – wojny hybrydowej, potrzebuje solidarności regionu by nie stać się „rosyjskim przyczółkiem w Europie pełnym rakiet”. Dodał: „Serbia nie ma złudzeń, że przegra z Rosją bez pomocy Europy, a uczucie jest takie, że teraz tej pomocy nie dostanie”.
Serdecznie dziękujemy za udział w konferencji wszystkim gościom i uczestnikom!
Archiwalna strona wydarzenia oraz szczegółowa agenda dostępna tutaj.
Konferencja była częścią oficjalnego programu polskiej prezydencji w Procesie Berlińskim i stanowiła wydarzenie przygotowujące do oficjalnego szczytu Bałkanów Zachodnich w Poznaniu (Western Balkans Summit. Poznan 2019).
POLECANE ARTYKUŁY
Chińskie oddziaływanie w Europie Środkowo – Wschodniej i na Bałkanach
Pomimo upływu siedmiu lat od inauguracji, inicjatywa 16+1, która miała zintensyfikować współpracę gospodarczą państw Europy Środkowo -Wschodniej i Bałkanów z Chinami rozwija się ze zmiennym szczęściem. Najwięcej jak dotąd na projekcie skorzystały Węgry oraz Albania, Bośnia i Hercegowina, Macedonia Północna, Czarnogóra, Serbia.
Wojna hybrydowa Rosji na Bałkanach Zachodnich
Rozszerzanie UE i NATO na kolejne kraje Bałkanów Zachodnich jest uważane przez Rosję za zagrożenie. W interesie Moskwy jest utrzymanie tego regionu poza strukturami zachodnimi. Rosja destabilizuje region poprzez podtrzymywanie zamrożonych konfliktów i eskalowanie napięć przy pomocy polityki gospodarczej, dezinformacji i działań wywrotowych.
Chiny, Rosja, UE i Turcja rywalizują o Bałkany Zachodnie
Region Bałkanów Zachodnich stanowią państwa Półwyspu Bałkańskiego, które po włączeniu w struktury UE: w 2004 r. Węgier i Słowenii, w 2007 r. Bułgarii i Rumunii oraz w 2013 r. Chorwacji, zostały otoczone przez wspólnotę. Do państw Regionu Bałkanów Zachodnich, będących poza UE należą: Albania, Bośnia i Hercegowina, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Czarnogóra, Serbia i Kosowo.
Fundacja Warsaw Institute
