
MENA Monitor skupia się na regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, analizując najważniejsze wydarzenia na obszarze od Maroka po Iran, ich konsekwencje dla państw ościennych oraz wpływ na sytuację na świecie.
Data: 16 maja 2022 Autor: Michał Przygoda
Negocjacje irańsko-saudyjskie
Pod koniec kwietnia br. obyła się już piąta runda rozmów między Arabią Saudyjską a Iranem. Dotychczasowe rozmowy koncentrowały się głównie na problemach dotyczących pielgrzymek do Mekki i prowadzili je urzędnicy niższych szczebli. W ostatnie rozmowy zaangażowane są MSZ obu krajów, co wskazuje na chęć obu stron do doprowadzenia „własnymi siłami” (bez udziału USA) do rozwiązania najtrudniejszych konfliktów w regionie zagrażających ich gospodarkom.

Arabia Saudyjska i Iran to niejako naturalni rywale obecnego Bliskiego Wschodu. Można mówić o trzech wymiarach tej rywalizacji: religijnym (wiekowa jak sam islam rywalizacja między sunnitami [Arabia Saudyjska] a szyitami Iranu), gospodarczym (oba kraje należą do największych eksporterów ropy naftowej), jak i politycznym – oba kraje uznają się za mocarstwa regionalne budujące swoje strefy wpływu, co nastawia je konfrontacyjnie. Swoją rolę gra tu też geopolityka: Arabia Saudyjska jest jednym z najbliższych sojuszników USA, które Iran z kolei uznaje za „śmiertelnego” wroga. Arabska Wiosna[1] jednoznacznie ujawniła konflikt interesów obu rywali, którzy wspierają przeciwne strony, np. w Syrii. Ogólnie, Saudowie postrzegają obecne rządy (w ich mniemaniu rewolucyjne po obaleniu w 1979 roku szacha Pahlawiego) w Iranie, jako zagrożenie dla stabilności swej monarchii i decyzyjności. Ważnym elementem rozgrywki z Iranem jest, to, że dwa święte miejsca islamu, Mekka i Medyna, znajdują się na terenie Arabii Saudyjskiej. Irańczycy z pewnością długo nie zapomną Arabii Saudyjskiej finansowego poparcia, jakiego ta udzieliła Husajnowi, który w 1980 r. rozpoczął ośmioletnią, wyniszczającą wojnę Iraku z Iranem. Wspomniana Arabska Wiosna rozpoczyna otwartą wrogość pomiędzy Rijadem a Teheranem. Wspieranie przez Iran szyitów w Iraku, Syrii i Libanie Rijad uznał za uderzenie w swoje interesy w regionie. W 2015 sam uderzył na Jemen zarzucając Iranowi, że wspiera antyrządowych Hutich. Najgorszy stan relacji pomiędzy Rijadem a Teheranem to ostatnie lata drugiej dekady XXI wieku. W 2016 r. oba kraje zerwały stosunki dyplomatyczne (atak tłumu na ambasadę Arabii Saudyjskiej w Theranie po egzekucji przez władze saudyjskie szyickiego duchownego, wcześniej napięcia w trakcie corocznych irańskich pielgrzymek do Mekki), a w 2017 r. saudyjski następca tronu Muhammad bin Salma nazwał „Hitlerem Bliskiego Wschodu”[2] przywódcę Iranu Alego Chameneiego.
Zmiana prezydenta USA pozbawiła Rijad bezwzględnego poparcia, jakiego udzielał mu Trump w rywalizacji z Iranem. Biden wyraźnie zdystansował się od działań Saudów i wraca do dialogu z Teheranem na wzór tego, z czasów Obamy. W tej sytuacji Rijad widzi coraz wyraźniej potrzebę poprawy stosunków z Teheranem, a także z Jemenem, by przedstawić się w oczach USA, jako strona deeskalująca napięcia w rejonie Bliskiego Wschodu.
Wprawdzie USA wciąż pozostają gwarantem bezpieczeństwa i wzmacniają obronę przed atakami rakietowymi na Arabię Saudyjską, to atak wpieranych przez Iran rebeliantów Huti z Jemenu na obiekty naftowe Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratów Arabskich nie spotkał się z oczekiwaną przez Rijad reakcją Stanów Zjednoczonych. Bez wątpienia to był jeden z powodów pewnej refleksji Rijadu nad filarem stosunków USA – Zatoka Perska, który w skrócie można określić jako gwarancje bezpieczeństwa – ropa. Potwierdzeniem tego wydaje się być negatywna reakcja państw Zatoki Perskiej na prośbę USA dot. zwiększenia wydobycia ropy (chodziło o obniżenie jej cen) w związku z agresją Rosji na Ukrainę.
Wydaje się, że ostatnie rozmowy Rijad – Teheran mają też związek z podejmowaniem starań przez część sygnatariuszy (Iran, Chiny, Rosja, Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone,14 lipca 2015 r.) „wskrzeszenia” irańskiego porozumienia nuklearnego z 2015 r. mającego zweryfikować pokojowy charakter irańskiego programy nuklearnego – USA w 2018 r. jednostronnie wycofały się z tego porozumienia nakładając na Iran sankcje. Administracja Bidena stoi na stanowisku, że weryfikacja ta powinna odbywać się poprzez rozmowy z Iranem poszczególnych krajów regionu. Tak, jak wielu analityków Mohammed Alyahya, uważa jednak, że: „Te rozmowy są prawie skazane na niepowodzenie. W swej istocie problem nie leży między Iranem a Arabią Saudyjską, lecz między Iranem a Stanami Zjednoczonymi. Iran atakuje królestwo, ponieważ postrzega je, jako państwo klienckie amerykańskiego imperialnego porządku”[3]. Z drugiej strony należy stwierdzić, że obie strony mają istotne argumenty, aby te rozmowy prowadzić. Mousavian (reprezentował Iran w negocjacjach nuklearnych, prof. uniwersytetu w Princeton) zauważa, że „Kluczową kwestią dla obu jest wzajemne zapewnienie braku hegemonicznej agendy regionalne” a także kwestie bezpieczeństwa: „Arabia Saudyjska ma poparcie USA, Iran ma ogromne wpływy oddolne w krajach regionalnych, które mogą być długoterminowym zagrożeniem dla Saudyjczyków”.[4]
[1] What is the Arab Spring, and how did it start? https://www.aljazeera.com/news/2020/12/17/what-is-the-arab-spring-and-how-did-it-start [dostęp: 01.05.2022]
[2] MBS: Saudis will pursue nuclear weapons if Iran does. https://www.aljazeera.com/news/2018/3/15/mbs-saudis-will-pursue-nuclear-weapons-if-iran-does [dostęp: 01.05.2022]
[3] As US retreats, Saudi Arabia and Iran are trying to mend fences. https://edition.cnn.com/2022/04/25/middleeast/saudi-iran-talks-resume-mime-intl/index.html [dostęp: 01.05.2022]
[4] As US retreats, Saudi Arabia and Iran are trying to mend fences. https://edition.cnn.com/2022/04/25/middleeast/saudi-iran-talks-resume-mime-intl/index.html [dostęp: 01.05.2022]
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.