Data: 21 listopada 2024, Autor: Michaela Dubóczi, Peter Dubóczi
Potencjał OSINT-u w fact–checkingu i dziennikarstwie śledczym
Wywiad z otwartych źródeł informacji (OSINT, ang. Open Source Intelligence) polega na gromadzeniu, analizowaniu i weryfikowaniu dostępnych publicznie danych.
Pozwala na to m.in. prężny rozwój sieci i mediów społecznościowych oraz postępująca digitalizacja. Informacje pozyskują zarówno podmioty państwowe (wojsko i służby wywiadowcze), jak i dziennikarze i fact-checkerzy, którzy przeszukują dostępne zasoby oraz zbierają i analizują jawne dane do relacjonowania bieżących wydarzeń i dementowania fake newsów.
Celem OSINT-u jest gromadzenie, ocena i analiza publicznie dostępnych informacji w celu weryfikacji danych czy odpowiedzi na konkretne pytanie. Powszechność sieci społecznościowych i wzmożony ruch online zaowocował olbrzymią ilością jawnych i legalnych informacji.
Zalety ogólnodostępnych źródeł w pozyskiwaniu informacji
Jedną z głównych zalet wywiadu z otwartych źródeł jest fakt, że bazuje na legalnie zebranych informacjach pochodzących z ogólnodostępnych źródeł, co dodatkowo pozwala na szerszy ogląd badanego zjawiska. Dane pozyskuje się wyłącznie z legalnych i jawnych źródeł informacji, które:
- są powszechne dostępne dla odbiorcy (np. media informacyjne);
- udostępnia się na żądanie (np. dane ze spisu powszechnego);
- wymagają wykupienia subskrypcji (np. czasopisma i magazyny);
- pozyskać może każda osoba postronna;
- udostępniono podczas otwartego spotkania (np. podczas konferencji prasowej);
- zebrano podczas wizyty w dowolnej instytucji lub poprzez uczestnictwo w ogólnodostępnym wydarzeniu.
Od lat 80. ubiegłego stulecia narzędzia OSINT-u do zbierania krytycznych danych wykorzystują służby wojskowe i wywiadowcze. Informacje czerpano wówczas z tradycyjnych mediów (np. poprzez monitoring prasy) i otwartych baz danych. Dziś OSINT jest pomocny także w prowadzeniu śledztw kryminalnych, ponieważ pomaga identyfikować świadków i podejrzanych oraz odnajdywać dowody.
Z narzędzi i technik OSINT-u chętnie korzystają dziennikarze, którzy zgromadzone dane analizują przy wsparciu algorytmów uczenia maszynowego. Dzięki temu w krótkim czasie mogą przefiltrować gigantyczne ilości danych. Proces ten wymaga jednak czasu i doświadczenia.
Każdy może swobodnie analizować informacje w ogólnodostępnych źródłach
OSINT łączy w sobie umiejętność przeszukiwania wiarygodnych źródeł, znajomości programów i narzędzi analitycznych oraz analizy metadanych plików. Zebrane informacje należy bowiem nie tylko przeanalizować – warto także zidentyfikować pewne wzorce i zbudować całą sieć powiązań. U podłoża OSINT-u leżą bowiem nie tylko umiejętności techniczne i analityczne, ale również komunikacyjne.
Z narzędzi i metod OSINT-u korzystają instytucje i portale fact-checkingowe. Do najpopularniejszych należą m.in. Bellingcat czy DFRLab działający pod auspicjami amerykańskiego think tanku Atlantic Council. Przykładowo, na podstawie danych lotu, zdjęć satelitarnych i informacji z rosyjskich baz danych analitycy Bellingcat ujawnili tożsamość oficerów rosyjskiego wywiadu podejrzanych o otrucie byłego agenta GRU Siergieja Skripala i jego córki w 2018 r.
Dziś podstawowym zasobem podmiotów prowadzących OSINT są media społecznościowe i witryny internetowe. Wyniki wielu śledztw udostępnia się chociażby na platformie X. Działalność internetowych agentów OSINT-u nasiliła się po wybuchu wojny w Ukrainie w 2022 r. i konfliktu Izraela z Hamasem w 2023 r.
(Nie tylko) geolokalizacja
Z metod i narzędzi OSINT-u korzystają dziś specjaliści ds. cyberbezpieczeństwa, wywiadu gospodarczego, śledczy i fact-checkerzy. Techniki OSINT-u pozwalają użytkownikom na zbieranie, przetwarzanie i efektywną analizę danych. Cennych informacji dostarczają m.in.:
- Publicznie dostępne strony i serwisy internetowe;
- Media społecznościowe: posty, informacje o profilu, komentarze;
- Fora internetowe i blogi;
- Artykuły informacyjne i komunikaty prasowe;
- Dokumentacja i sprawozdania z działalności partii rządzących i opozycyjnych oraz prac parlamentarnych;
- Dane geolokalizacyjne;
- Internetowe wyszukiwarki i repozytoria danych.
Osoby zajmujące się OSINT-em mogą analizować geolokalizację, oceniać prawdziwość zdjęć i nagrań, a także śledzić ruchy wojska i służb cywilnych na podstawie zdjęć satelitarnych. Narzędzia OSINT-u odegrały kluczową rolę w relacjonowaniu światowych doniesień, czego przykładem są wydarzenia Arabskiej Wiosny (2010), rosyjskiej inwazji na Krym (2014) czy zestrzelenie w 2014 r. samolotu Malaysia Airline (MH17) nad Ukrainą.
Analitycy dziś weryfikują także zdjęcia satelitarne, które często poddawane są obróbce chociażby przy użyciu sztucznej inteligencji. Za pomocą narzędzi OSINT-u można także potwierdzić prawdziwość nagrań mających rzekomo przedstawiać działania wojenne. Analiza ogólnodostępnych źródeł wykazała także, że Rosjanie gromadzili swoje wojska przy granicy z Ukrainą i używali zakazanej przez międzynarodowe konwencje amunicji kasetowej.
Narzędzia wywiadu jawnoźródłowego wykorzystano do zakwestionowania prawdziwości opublikowanego przez Rosjan filmu. Na nagraniu widać jak ukraińscy wojskowi rzekomo znęcają się nad rosyjskojęzyczną kobietą i jej dzieckiem. Na podstawie danych geolokalizacyjnych fact-checkerzy ustalili, że wideo jest zmanipulowane i powstało zupełnie gdzie indziej. Ich wątpliwości wzbudziły także niewłaściwe dystynkcje na mundurach żołnierzy.
Powyższe przykłady jednoznacznie wskazują, że współczesny OSINT ma duży potencjał – pozwala bowiem na relacjonowanie konfliktów zbrojnych w czasie rzeczywistym, ujawnianie zbrodni wojennych czy przekazywanie krytycznych informacji wojsku i ludności cywilnej.
________
Projekt jest współfinansowany przez rządy Czech, Węgier, Polski i Słowacji w ramach Grantów Wyszehradzkich Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Misją funduszu jest promowanie idei zrównoważonej współpracy regionalnej w Europie Środkowej.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
