OPINIE
Data: 5 października 2022 Autor: Maciej Bujalski
Biuro Informacji i Propagandy AK jako przykład niezbrojnej aktywności Armii Krajowej w latach 1939-1945
Jednym z kluczowych elementów mających wpływ na postawę polskiego społeczeństwa w okresie nazistowskiej okupacji był poziom jego wiedzy o otaczającej rzeczywistości. Informacja miała niebagatelną wartość, przy czym chodzi tu nie tylko o informację jako konkretną daną, którą była na przykład warunkowana decyzja operacyjna. Równie istotna, jeśli nie istotniejsza z perspektywy historycznej, była informacja, która pozwalała na budowanie w społeczeństwie polskim świadomości z jednej strony zbrodni nazistowskich, zaś z drugiej aktywności proniepodległościowej Armii Krajowej.
Świadomość ta skutkowała wzmożonym sprzeciwem wobec okupanta (minimalizując zjawiska konformizmu, czy wręcz kolaboracji) i promowała propolskie postawy, czego wynikiem był istotnie większy niż w innych krajach znajdujących się pod szeroko rozumianą okupacją nazistowską ruch oporu (co obejmuje nie tylko opór zbrojny).
Na tym tle należy szczególną uwagę poświęcić funkcjonowaniu Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej — Armii Krajowej (dalej: BIP). Ta instytucja polskiego państwa podziemnego powstała jeszcze w 1939 r., zaś jako BIP funkcjonowała od 1940 r. Jej aktywność obejmowała zatem de facto cały okres niemieckiej okupacji, BIP działało bowiem aktywnie w zasadzie aż do rozwiązania samej AK w styczniu 1945 r. Przez większość tego okresu na czele Biura stał warszawianin płk Jan Rzepecki, późniejszy założyciel Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
BIP, w ramach którego funkcjonowało kilka wydziałów podzielonych na podwydziały i referaty obejmowało swoją działalnością szerokie spektrum spraw. Można tutaj wyróżnić przede wszystkim informowanie Polaków o decyzjach rządu na uchodźstwie, rejestrowanie i rozpowszechnianie informacji o zbrodniczych działaniach okupanta, ale także promowanie postaw propolskich w ramach polityki ekonomicznej i kulturalnej. Szczególną rolę odgrywały wydziały zajmujące się propagandą antyniemiecką i antykomunistyczną.
W ramach aktywności tych ostatni wypadnie wspomnieć koordynowaną przez Tadeusza Żenczykowskiego akcję „N” stanowiącą przykład tzw. propagandy dywersyjnej. Wśród prezentowanych przez Polaków postaw w okresie okupacji, zaangażowanie w tego typu operacje jawi się jako wymagająca szczególnej dojrzałości i jednocześnie oddania idei polskiej suwerenności. Owa propaganda dywersyjna była bowiem prowadzona w języku niemieckim i polegała na kierowaniu materiałów dyskredytujących okupanta wśród samych Niemców, sprawiając pozór, że nastroje antyhitlerowskie panują powszechnie i destabilizując jedność społeczności niemieckiej (w tym volksdeutschów). Był to bez wątpienia ważki element wojny psychologicznej prowadzonej z nazistowskim okupantem przez społeczność polskiego podziemia.
Niemniej jednak jako najbardziej reprezentatywną działalność BIP należy traktować wydawnictwa konspiracyjne. Te bowiem miały największy wpływ na kształtowanie nastrojów niepodległościowych w polskim społeczeństwie, także u jego członków niezaangażowanych w działalność konspiracyjną. Najbardziej znanym wydawnictwem był Biuletyn Informacyjny wydawany pierwotnie w Warszawie, a pod koniec wojny w Krakowie. Wydano łącznie 317 numerów tygodnika, którego nakład w szczytowym momencie sięgał pięćdziesięciu tysięcy egzemplarzy. Do zakończenia Powstania Warszawskiego (podczas którego zresztą ukazywało się jako dziennik) pismo wydawane było pod redakcją Aleksandra Kamińskiego, szerzej znanego przez wzgląd na autorstwo „Kamieni na szaniec”. W okresie krakowskim w prace redakcyjne zaangażowany był m.in. Władysław Bartoszewski, przyszły minister spraw zagranicznych III Rzeczpospolitej. Może to stanowić egzemplifikację wpływu, jaki długookresowo wywarła działalność BIP na dążenia niepodległościowe Polski podejmowane zarówno w okresie okupacji III Rzeszy, jak i w latach PRL, kiedy Polska znajdowała się w radzieckiej strefie wpływów.
Warto także wspomnieć, że działalność BIP miała nie tylko wymiar propagandowo-informacyjny. W okresie Powstania Warszawskiego to BIP bowiem odpowiadał za funkcjonowanie systemów łączności, w tym koordynował obsługę radiostacji powstańczych.
Roli, jaką odgrywają instytucje takie jak BIP dowodzi zresztą także obecna sytuacja na świecie. Dość powszechnie podnosi się bowiem znaczenie wojny informacyjnej dla postawy całych społeczeństw podczas trwającego konfliktu na Ukrainie.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
All texts published by the Warsaw Institute Foundation may be disseminated on the condition that their origin is credited. Images may not be used without permission.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
