OPINIE
Data: 5 października 2022 Autor: Szymon Polewka
Ocalały Kraków
Kraków jako jedyne z polskich dużych miast, na dużą skalę, pozwala nam przenieść się do Polski, której już nie ma. Spacerując po mieście, otoczeni jesteśmy zabytkami, które przetrwały zawieruchę dwóch wojen światowych. Niepowtarzalny charakter miasta królów zawdzięczamy przede wszystkim całemu pokoleniu, gotowemu uchronić gród kraka przed losem, który spotkał inne polskie miasta na czele z Warszawą.
Na obronę Krakowa musiało złożyć się parę czynników. Po pierwsze miasto od XVI w. nie posiadało stołecznego charakteru, co powodowało, że główne ośrodki oporu ulokowane były w Warszawie. Po drugie położenie miasta poza Niziną Środkowoeuropejską pomogło uchronić je przed głównymi działaniami ścierającego się frontu dwóch walczących ze sobą totalitaryzmów. Po trzecie burżuazyjno-akademicki charakter Krakowa zachwycał Niemców, którzy starali się przypisywać niepowtarzalny urok grodu wpływom germańskim. Niemcy nazywali Kraków „Norymbergą Wschodu”, czyniąc go przy tym stolicą marionetkowego tworu, jakim było Generalne Gubernatorstwo.
Wkroczenie niemieckich sił do Krakowa rankiem 6 września 1939 r. wyznacza początek ponad 5-letniej intensywnej nazistowskiej okupacji. Szczególnie ważne dla ratowania miejskich dzieł sztuki i artefaktów okazała się decyzja o rozproszeniu ich po kraju i zagranicy. Złotymi zgłoskami dla królewskiego miasta zapisały się takie postacie jak legenda polskiego muzealnictwa doktor Karol Estreicher junior, komendant obrony Wawelu Józef Krzywda-Polkowski czy profesor Feliks Kopera.
Pomimo funkcjonującemu przeświadczeniu o bierność Krakowa w trakcie II wojny światowej w mieście funkcjonowały liczne organizacje konspiracyjne takie jak: batalion „skała”, krakowski „Kedyw” czy zgrupowanie „żelbet”. Kraków bez wątpienia charakteryzowała szeroko rozwinięta konspiracja cywilna z licznymi podziemnymi szkołami, teatrami i nauczeniem akademickim, które obejmowała ok. 1500 studentów uniwersytetu jagiellońskiego. To właśnie ten trudny okres wydał w Krakowie na świat jedną z najwybitniejszych polskich postaci, jaką był przyszły papież Karol Wojtyła.
Ważne dla Polaków ocalenie Krakowa postanowili przypisać sobie „wyzwoliciele” sowieccy, tworząc legendę o „cudownym ocaleniu”. Sowiecka narracja opierała się na micie zaminowanego miasta, które w ostatniej chwili wyzwolić miała armia czerwona. Do dziś nie znaleziono śladów planowanego nazistowskiego zniszczenia miasta, a znając stosunek Hansa Franka do Krakowa scenariusz ten wydaje mało prawdopodobny. Powojenna polskość była w mieście bardzo silna. Komuniści, starając się zdławić patriotyczno-mieszczańskie nastawienie krakusów, postanowili wybudować całe wzorcowo komunistyczne miasto znane jako Nowa Huta, które ostatecznie i tak zostało wchłonięte przez Kraków.
Pomimo przetrwania wojennej zawieruchy Kraków, jaki obecnie znamy, nie jest już tym samym miastem. Miasto nie oszczędził m.in. holokaust, który kosztował życie 60 tys. krakowskich żydów. Jest to strata, która kształtuje współczesnego polskiego ducha różniącego się od wielowiekowego wielonarodowego charakteru poprzednich Rzeczpospolitych.
Bibliografia:
- Czocher A., W okupowanym Krakowie. Codzienność polskich mieszkańców miasta 1939-1945, Gdańsk 2011
- Dariusza Kalińskiego, Bilans krzywd, Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja polski.
- Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1939-1945 6, red. tomu A. Chwalba, Kraków 2002
- Kaliński D., Bilans krzywd, Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja polski.
- Kluczewski, Bez zaciemnienia. Codzienność okupowanego Krakowa w materiałach Archiwum Państwowego w Krakowie, Kraków 2009
- Kuler A. Konspiracja krakowska w latach 1939-1945, dostęp 09.2022
http://www.kedyw.info/wiki/Andrzej_Kuler,_Konspiracja_krakowska_w_latach_1939-1945
- Lagierska A., Obrońcy Skarbów: Estreicher, Lorentz i inni, culture.pl, dostęp 09.2022.
https://culture.pl/pl/artykul/obroncy-skarbow-estreicher-lorentz-i-inni
- Urbanek J., Codzienność w cieniu terroru. Okupacja niemiecka w Polsce 1939-1945, Gdańsk 2014
- Wroński T., Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1973
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
