Kwestia polityki imigracyjnej w państwach bałtyckich

Zdjęcie: Petras Malukas / AFP/East News

Odpowiedzialność za codzienne naruszenia granicy przez grupy migrantów ponosi prezydent Białorusi Alaksandr Łukaszenka. Sytuacja uległa pogorszeniu również w wyniku rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Działania te świadczą o zagrożeniach, z jakimi mierzą się dziś kraje Europy Wschodniej, które wskazują z kolei na pilną potrzebę opracowania i wdrożenia metod obrony przed wojną hybrydową. Kraje borykające się z presją migracyjną mogą liczyć na pomoc ze strony sojuszników w regionie i na świecie.

W ostatnich latach państwa bałtyckie znacząco zaostrzyły procedury graniczne w odpowiedzi na szantaż migracyjny i wynikające z niego zagrożenia. Litwa, Łotwa i Estonia musiały szybko zmienić przepisy imigracyjne oraz wzmocnić zapory na granicach z uwagi na narastające napięcia geopolityczne w regionie, w tym rosyjską inwazję na Ukrainę w 2022 r. oraz instrumentalizację migracji przez reżim w Mińsku. Kraje bałtyckie konsekwentnie budują także bariery na granicy czy ogłaszają stan nadzwyczajny na terytorium kraju. Wyrażają także wiele obaw o własne bezpieczeństwo, dlatego też uczestniczą w formatach współpracy oraz apelują do zagranicznych sojuszników o pomoc.

Zaostrzające się przepisy imigracyjne w krajach bałtyckich prokremlowskie media ukazują jako przejaw rusofobii. Od 2015 r. instrumentalizacja migracji stanowi asymetryczną taktykę wojny hybrydowej. O problemie migracyjnym stało się głośno trzy lata temu. Alaksandr Łukaszenka sprawuje urząd prezydenta Białorusi nieprzerwanie od roku 1994. Jego reżim sankcjami objęła Unia Europejska – nastąpiło to po sfałszowanych wyborach prezydenckich w 2020 r. i porwaniu samolotu Ryanair z białoruskim opozycjonistą na pokładzie rok później. W odwecie za zachodnie restrykcje oraz wsparcie dla opozycji, białoruski dyktator sprowokował kryzys migracyjny, kierując migrantów na granice z Polską i Litwą. Działalność przemytnicza na szlaku przez Białoruś jest sprofesjonalizowana i odbywa się za pośrednictwem arabskich agencji turystycznych, które dzięki ułatwieniom Białorusi organizują wizę, przelot, nocleg w hotelu i transport w pobliże granicy z jednym z państw UE. Rosyjska inwazja na Ukrainę oraz szantaż migracyjny ze strony Białorusi znacząco skomplikowały politykę w regionie Europy Środkowej i Wschodniej.

W odpowiedzi na gwałtowny wzrost liczby przypadków nielegalnego przekroczenia granicy Litwa wdrożyła szereg środków bezpieczeństwa. W pierwszej połowie 2021 r. odnotowano ośmiokrotnie więcej prób przekroczenia granicy z Białorusią.. W czerwcu liczba wniosków azylowych przekroczyła sumę wniosków przedłożonych w ciągu dwóch poprzednich lat. Wobec tego władze ogłosiły stan wyjątkowy w regionach przygranicznych, rozmieściły tam wojska i rozpoczęły budowę barier. Komisja Europejska przekazała rządowi w Wilnie 36,7 milionów euro z unijnego funduszu na rzecz przeciwdziałania handlu ludźmi. Na Litwę skierowano również ponad stu funkcjonariuszy Frontexu, zaś na granicy z Białorusią władze kraju rozpoczęły budowę ogrodzenia z drutu kolczastego o łącznej długości 508 kilometrów. Rząd w Wilnie utrzymywał, że migranci mogą korzystać z procedury azylowej, informując jednocześnie o wysokim prawdopodobieństwie, że wniosek azylowy zostanie rozpatrzony odmownie. Podsumowując, litewskie władze niezwłocznie zareagowały na wywołany przez Białoruś kryzys migracyjny wpisujący się w scenariusz wojny hybrydowej.

W sierpniu 2021 r., z uwagi na sytuację na granicy, stan wyjątkowy na terenach graniczących z Białorusią wprowadziły także władze Łotwy. Przedłużono go do 10 lutego 2022 r. w związku ze stałym ryzykiem nielegalnej migracji. Z powodu braku zasobów władze kraju początkowo odłożyły w czasie plan budowy tymczasowego ogrodzenia z drutu kolczastego na długości 37 km wzdłuż granicy z Białorusią. Dotychczas zbudowano 130 kilometrów płotu. Zgodnie z zapowiedzą ministra obrony Artisa Pabriksa w ćwiczeniach wojskowych w Łatgalii na wschodzie kraju udział wzięło około 3 tys. żołnierzy. Manewry odbyły się na granicy pomiędzy NATO oraz Rosją i Białorusią. Liczba nielegalnych przekroczeń granicy osiągnęła szczyt w październiku 2021 roku, a następnie znacząco spadła w listopadzie, głównie za sprawą sprawnej polityki granicznej.

Estonia, choć nie graniczy z Białorusią, wspiera pozostałe kraje regionu. Sama planuje wzmocnienie infrastruktury granicznej z Rosją z uwagi na bliskość lotniska w Pskowie, skąd dalej do Europy mogą przedostawać się migranci. Rząd w Tallinnie rozpoczął także prace nad budową płotu i modernizacji infrastruktury na granicy. Litwa, Łotwa, Estonia oraz Polska wspólnie podjęły szereg inicjatyw mających na celu walkę z zagrożeniami hybrydowymi, zapewniających odstraszanie i obronę, a także wzmacniających bezpieczeństwo granic.

W 2022 r. władze Litwy, Łotwy, Estonii i Polski zapowiedziały wprowadzenie tymczasowych środków ograniczających obywatelom Rosji możliwość wjazdu do strefy Schengen. Możliwość przekroczenia granicy pozostawiono dla osób, którym zezwolono na pobyt czasowy oraz posiadaczy tzw.^[1] szarych paszportów. Zagrożenie ze strony Rosji stało się bezpośrednim przyczynkiem do zaostrzenia przepisów imigracyjnych w regionie. Kwestię tę kraje bałtyckie i Polska podjęły także na arenie międzynarodowej, m.in. inicjując debatę na temat bezpieczeństwa w regionie na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ. Ich przedstawiciele nawoływali wówczas do zwiększenia liczby funkcjonariuszy wzdłuż granicy oraz podjęcia walki z dezinformacją. Kraje bałtyckie, w przeciwieństwie do Polski, mogły liczyć także na wsparcie ze strony Frontexu.

Kryzys migracyjny na granicy państw UE z Białorusią zwrócił uwagę na wyzwania dla bezpieczeństwa w rejonie Europy Wschodniej. Z uwagi na wrogie działania reżimu Łukaszenki sąsiednie kraje musiały podjąć szereg środków, by zapewnić bezpieczeństwo swoim obywatelom. Za sprawą wsparcia ze strony Frontexu Litwa i Łotwa zbudowały punkty umocnione oraz skoordynowały cały system obrony granicznej. We współpracę w zakresie ochrony granic z czasem zaangażowała się także Estonia. Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 r. zaostrzono przepisy imigracyjne, zaś obywatelom rosyjskim ograniczono możliwość wjazdu na terytorium Unii Europejskiej. Zagrożenie ze strony Rosji i Białorusi dostrzegły organizacje takie jak UE i NATO, które zapowiedziały wsparcie dla krajów dotkniętych presją migracyjną. Oprócz wzmacniania granic, całościowe podejście do utrzymania stabilności w regionie w obliczu działań wojny hybrydowej obejmuje również zwalczanie dezinformacji oraz wsparcie dla personelu wojskowego i cywilnego.

_________

^[1]Tzw. szary paszport jest dokumentem podróży wydawanym mieszkającym w Estonii obcokrajowcom i bezpaństwowcom, czyli osobom o nieokreślonym obywatelstwie. Mogą ubiegać się o niego osoby, którym przyznano zezwolenie na pobyt w Estonii, ale które z różnych przyczyn o dokument nie mogą wnioskować w kraju pochodzenia. Dokument zawiera dane biometryczne wnioskodawcy (osoby powyżej 12. roku życia) w postaci odcisków palców. Passport jest ważny przez dziesięć lat od momentu wydania.