WYDARZENIA

Historia Kościoła w Ćwiklicach

27 kwietnia 2021 roku miał miejsce wykład online, który zorganizowały fundacja Warsaw Institute oraz redakcja kwartalnika The Warsaw Institute Review. Wydarzenie nosiło tytuł „Historia Kościoła w Ćwiklicach”. Moderatorem spotkania był sekretarz redakcji The Warsaw Institute Review, natomiast wśród prelegentów znaleźli się profesor Marian Małecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalizujący się w historii ustroju i prawa oraz proboszcz parafii pod wezwaniem świętego Marcina biskupa Tours w Ćwiklicach ksiądz Sylwester Suchoń.

Udostępnij

Tweetnij

Udostępnij

Wydarzenie „Historia Kościoła w Ćwiklicach” zostało zrealizowane w ramach zadania: Młoda Niepodległa – 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę. Dofinansowane ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

Kościół w Ćwiklicach będący obecnie częścią Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego wybudowano w latach 1464 – 1466, co powoduje, że jest najstarszym drewnianym kościołem w Południowej Polsce. Potwierdzają to badania dendrochronologiczne i studium dekretów powizytacyjnych kurii krakowskiej. Świątynia jest budowlą o konstrukcji zrębowej, była jednak niejednokrotnie przebudowywana i remontowana. Mimo to kryje między innymi w części głównej późnobarokowe ołtarze oraz XVII-wieczną polichromię, a także szczególnie cenny, gotycki tryptyk w kaplicy bocznej.

Po przywitaniu i przedstawieniu uczestników przez moderatora, spotkanie rozpoczął profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Marian Małecki. W swoim wykładzie profesor zaczął od przedstawienia sytuacji na Ziemi Pszczyńskiej jeszcze w czasach średniowiecznych.

Należy zaznaczyć, że Ćwiklice leżą w powiecie pszczyńskim na Górnym Śląsku. Miejscowość ta została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą Czviclicz. Założono ją na prawie niemieckim, a osada prawdopodobnie wzięła swoją nazwę od przezwiska pierwszego osadnika lub zasadźcy „Ćwikła”. Warto zauważyć, że cała Ziemia Pszczyńska przepełniona jest historią i pozostałościami po niej. Wśród nich najważniejsze są nie tylko muzea, czy pola bitew skrywające ślady oręża od średniowiecza po II wojnę światową, ale przede wszystkim pozostałe sakralne perły również wchodzące w skład Szlaku Architektury Drewnianej.

Już około 1303 roku pojawia się z kolei pierwsza wzmianka o Pszczynie, niemniej jednak dzięki najnowszym badaniom datację jej powstania należy przenieść na wiek XIII lub nawet XII. W okresie rozbicia dzielnicowego tereny te cieszyły się dość dużą samodzielnością. Co ciekawe, były też poddane międzynarodowym wpływom. Na tych terenach już wówczas dominowała kultura polska i czeska, ale widoczne były też niemiecka, węgierska, czy za sprawą Heleny Korybutówny – nawet litewska. Niemniej jednak, w 1327 roku Jan Luksemburski przejął między innymi właśnie Ziemię Pszczyńską, co zapoczątkowało w tych rejonach zdecydowanie silniejszą niż dotychczas intensyfikację wpływów czeskich i niemieckich.

W wieku XVI świątynia w Ćwiklicka podobnie jak kościoły z okolicznych ziem uległy ruchowi reformacji. W latach 1574-1575 kościół parafialny w Ćwiklicach przejęli protestanci. Wiek XVII to już zjawisko kontrreformacji bardzo mocno wspieranej przez austriacką dynastię Habsburgów, skutkiem czego kościół powrócił na łono kościoła katolickiego. Cały Śląsk będący klejnotem korony Habsburgów niejednokrotnie przyciągał wzrok mocarstw ościennych. W XVIII wieku powoli o miano takiegoż mocarstwa zaczęły ubiegać się Prusy. W 1740 roku Fryderyk Wielki zajmując niemal cały Śląsk, rozpoczął I wojnę śląską, a tereny te przeszły pod panowanie Hohenzollernów, co potwierdził ostatecznie w 1763 roku pokój w Hubertusburgu. W roku 1871 Ziemia Pszczyńska znalazła się w granicach nowopowstałego Cesarstwa Niemieckiego.

Kiedy rozpoczęła się I wojna światowa na terenie Pszczyny znajdowała się kwatera główna i sztab armii niemieckiej. Pszczyna i Ćwiklice były również świadkiem powstań śląskich – ludność polska dążyła do przyłączenia tych ziem do odrodzonej Polski. Jest to pewnego rodzaju ewenement, gdyż jak zostało to wspomniane powyżej – tereny te od 1327 roku nienależały do państwa polskiego. Na tę sytuację wpływ na pewno miał fakt, że pod względem struktur kościelnych Ziemia Pszczyńska była aż do 1822 roku częścią archidiecezji krakowskiej.

Przez tereny Ćwiklic i Pszczyny przeszła również zawierucha II wojny światowej. Były one szczególnie ufortyfikowane ze względu na ich geograficzne położenie. 1 września 1939 roku jednostki pancerne V dywizji generała Heinricha von Vietinghoffa uderzyły od strony pogranicza raciborsko-rybnickiego. Zostały one zatrzymane około 8 km od Pszczyny. 2 września doszło do bitwy pod Ćwiklicami, na północ od kościoła św. Marcina. Bitwa została przegrana, a jednostki polskie rozpoczęły odwrót na wschód. Rozpoczęła się okupacja niemiecka, naznaczona między innymi „marszem śmierci” więźniów Oświęcimia. Przechodził on zarówno przez Ćwiklice jak i Pszczynę, z której więźniów, również z podobozu w pobliskich Czechowicach-Dziedzicach, ewakuowano na zachód. Do dzisiaj śladem tych tragicznych wydarzeń są liczne mogiły i tablice poświęcone ofiarom hitlerowskiego faszyzmu.

Wesprzyj nas

Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.

Wspieram

Ksiądz proboszcz Sylwester Suchoń z kolei w swoim wykładzie podkreślił zabytkowy kontekst kościoła w Ćwiklicach. Zaznaczył, że świątynia ta to prawdziwy symbol średniowiecznego chrześcijaństwa w Europie Środkowej. Ruchomym zabytkiem z czasów gotyckich jest ołtarz – tryptyk z 1475 r. W jego centralnej części znajduje się Matka Boża z dzieciątkiem Jezus rozmawiająca ze św. Marcinem z Tours i św. Stanisławem biskupem krakowskim. W lewym skrzydle tryptyku rozmowie przysłuchują się święci apostołowie Piotr i Paweł oraz św. Barbara i św. Katarzyna ze Sieny, natomiast z prawego skrzydła tryptyku przysłuchują się im św. Jan Chrzciciel, św. Jakub, św. Dorota i św. Małgorzata.

Świątynia pierwotnie została wybudowana w stylu gotyckim, jednak za sprawą reformacji zmieniła częściowo swoje oblicze. Natomiast na początku XVIII w. jej wnętrze przekształcono w stylu barokowym. Było to możliwe dzięki właścicielom Ćwiklic – Andrzeja Zborowskiego i Marcina Kozłowskiego, których szczątki po dziś znajdują się w kościelnej krypcie. W wyniku kolejnej przebudowy na przełomie XIX i XX w. kościół powiększono o przylegającą do niego wieżę.

Budowla zachowała jednak konstrukcję zrębową. Nawa została zaprojektowana na planie czworokąta, a od strony południowej przylega do niej dobudowana później kaplica. Przy prezbiterium powstała kruchta oraz zakrystia. Dwuspadowe dachy nad nawą i prezbiterium pokryto gontem. Przy wejściu do świątyni umieszczone zostały tablice ku czci parafian poległych w I wojnie światowej i w powstaniach śląskich. W 2010 roku rozpoczęto remont świątyni pod kierownictwem księdza proboszcza Sylwestra Suchonia. Miał on na celu wykonanie żelbetonowych fundamentów, wymianę podwalin, częściową wymianę słupów wieży, wzmocnienie ścian od zewnątrz lisicami, naprawę więźby i wieży, wymianę odeskowania i gontów, a także ich osuszenie.

Po wejściu do kościoła, wśród zabytków znajdziemy „Chustę św. Weroniki” z odbitą twarzą Zbawiciela i „arma Christi”, czyli Narzędzia Męki Pańskiej. Z kolei Medytację Męki Pana Jezusa w tej części kościoła dopełnia odnowiona Droga Krzyżowa i rzeźba Pieta z XVIII wieku. Na suficie prezbiterium możemy podziwiać fresk „Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny”, a nad nawą główną „Ukoronowanie Matki Bożej przez Trójcę Świętą”. W ołtarzu głównym znajduje się piękny obraz św. Marcina z Tours, oraz figury świętych biskupów Wojciecha i Stanisława, Karola Boromeusza oraz kapłana męczennika św. Jana Nepomucena. Z ołtarza po lewej stronie nawy głównej patrzy na nas z obrazu Madonna Sykstyńska oraz jej św. Joachim i św. Józef, zaś w centrum ołtarza po prawej stronie znajduje się obraz Jezusa ukrzyżowanego, w którego wpatrują się święci Wacław i Krzysztof. Dzięki remontowi możliwe jest podziwianie barokowej ambony i chrzcielnicy. W 2016 r. kościół im. św. Marcina obchodził uroczystość 550-lecia istnienia, której przewodniczył arcybiskup katowicki ks. abp Skworc, natomiast za kilka lat przypada kolejny jubileusz – 700-lecia istnienia parafii. Jak mówi sam ksiądz proboszcz, wymienione zabytki mają szanse na uzyskanie tytułu „pomnika historii” oraz wpisanie na listę UNESCO, a kościół na uzyskanie miana „sanktuarium”.

Z całą pewnością Górny Śląsk, Ziemia Pszczyńska, a zwłaszcza ćwiklicka „perła”, to warte odwiedzenia miejsca kryjące w sobie historie o trudach polskich dziejów i tożsamości polskiej kultury. Polskość – jak mówi ksiądz Suchoń – przejawia się w gościnności, dbałości o drugiego człowieka i historii, drzemie w dzisiejszych Ślązakach, a spotkać ją można, odwiedzając Południe Polski.

Zachęcamy do zapoznania się z pełną rozmową i obserwowania naszej dalszej działalności!

CAŁY WYKŁAD