THE WARSAW INSTITUTE REVIEW
Data: 5 maja 2021 Autor: Paweł Paszak
Chińska dyplomacja szczepionkowa
Pandemia COVID-19 doprowadziła do ponad 2,2 mln bezpośrednich ofiar oraz najgorszego od zakończenia II wojny światowej kryzysu ekonomicznego Skumulowana strata w produkcji w stosunku do prognoz sprzed pandemii może wynieść 11 bilionów w latach 2020–21 do 2025 r. oraz nawet 28 bilionów dolarów . Jeżeli wliczyć do statystyk zgodny nadliczbowe, czyli ukryte ofiary COVID-19, ostateczny rachunek byłby jeszcze wyższy. Katastrofalny wymiar strat wymusił na najpotężniejszych państwach, koncernach i ośrodkach badawczych bezprecedensowe wysiłki na rzecz pozyskania skutecznej szczepionki. Powracające ogniska zakażeń a wraz nimi obostrzenia uzmysłowiły społeczeństwu i decydentom, że najlepszym wyjściem z trudnej sytuacji pozostaje zdobycie odporności zbiorowej przez społeczeństwo w konsekwencji przeprowadzenia powszechnej akcji szczepień.
Globalny kryzys, nierówności między Północą i Południem i „okno możliwości” Pekinu
Pandemia COVID-19 doprowadziła do ponad 2,2 mln bezpośrednich ofiar oraz najgorszego od zakończenia II wojny światowej kryzysu ekonomicznego[1] Skumulowana strata w produkcji w stosunku do prognoz sprzed pandemii może wynieść 11 bilionów w latach 2020–21 do 2025 r. oraz nawet 28 bilionów dolarów[2]. Jeżeli wliczyć do statystyk zgodny nadliczbowe, czyli ukryte ofiary COVID-19, ostateczny rachunek byłby jeszcze wyższy. Katastrofalny wymiar strat wymusił na najpotężniejszych państwach, koncernach i ośrodkach badawczych bezprecedensowe wysiłki na rzecz pozyskania skutecznej szczepionki. Powracające ogniska zakażeń a wraz nimi obostrzenia uzmysłowiły społeczeństwu i decydentom, że najlepszym wyjściem z trudnej sytuacji pozostaje zdobycie odporności zbiorowej przez społeczeństwo w konsekwencji przeprowadzenia powszechnej akcji szczepień.
Z myślą o tym rozwiązaniu wiodące koncerny farmaceutyczne rozpoczęły badania nad opracowaniem niezbędnego specyfiku a rządy udzieliły im wsparcie rzędu miliardów dolarów. Same tylko Stany Zjednoczone w ramach operacji Warp Speed przeznaczyły na ten cel 13 mld dolarów[3]. Naturalnie w wyścigu o szczepionkę najlepszą pozycję startową zapewniły sobie państwa rozwinięte dysponujące nie tylko odpowiednimi funduszami, ale i zapleczem badawczo-rozwojowym. Rządy grupy OECD z dużym wyprzedzeniem zagwarantowały sobie dostawy szczepionek, a niektóre z nich, jak Izrael, zdecydowały się zapłacić wyższą cenę w zamian za gwarancję szybszych szczepień. W zdecydowanie trudniejszej sytuacji znalazły się kraje globalnego Południa, które jedynie w ograniczonym stopniu są w stanie korzystać z puli oferowanej przez Światową Organizację Zdrowia w ramach mechanizmu COVAX. Według szacunków The Economist Intelligence Unit[4] w zdecydowanej większości państw rozwijających się szczepionki staną się powszechnie dostępne najwcześniej od początku 2022 r. a w niektórych przypadkach cały proces może potrwać nawet do końca 2023 r. Dla państw OECD ramy czasowe masowych szczepień zostały wyznaczone na okres wrzesień-czerwiec 2021/2022. Głównym źródłem szczepionek dla państw niezachodnich ma być mechanizm COVAX nadzorowany przez Światową Organizację Zdrowia. W jego ramach w 2021 r. do państw rozwijających się ma trafić 1,8 mld dawek szczepionek pochodzących głównie od zachodnich koncernów Astra Zeneca, Pfizer/BioTech i Novavax a w przyszłości również Johnson&Johnson oraz Sanofi/GSK [5]
Pojawiające się nierówności w dostępie do szczepionki dotykają głównie państw najsłabiej rozwiniętych , co otwiera przed Chinami możliwość wzmocnienia tam swoich wpływów i budowy wizerunku multilateralnej potęgi i lidera globalnego Południa dbającego o „wspólnotę zdrowia dla ludzkości”[6]. Władze w Pekinie od początku XXI wieku konsekwentnie zwiększają zaangażowanie gospodarcze i polityczne w państwach Ameryki Łacińskiej, Azji Południowowschodniej i Afryki. Dyplomacja szczepionkowa otwiera nową szansę do wzmocnienia pozycji w tych regionach, szczególnie jeżeli państwa globalnej Północy nie będą w stanie zagwarantować korzystnej alternatywy. Szczepionki, podobnie jak wcześniej maseczki i respiratory, stały się elementem rywalizacji o wpływy i prestiż państwa na arenie międzynarodowej. Chiny z dwoma szczepionkami (CoronaVac i BBIBP-CorV oferowanymi przez koncerny Sinovac i Sinopharm oraz wsparciem politycznym będą dążyły do wykorzystania tych atutów. W ramach Inicjatywy Pasa i Szlaku (BRI) w okresie pandemii przez władze chińskie uwypuklona została koncepcja Zdrowotnego Jedwabnego Szlaku (健康丝绸之路[7]), poprzez którą Chiny zamierzają budować pozycję globalnego aktora w walce z pandemią i zatrzeć krytykę dotyczącą początkowej reakcji na pojawienie się wirusa.
Jednak dyplomacja szczepionkowa ChRL nie jest skazana na sukces. Tak jak w przypadku dyplomacji szczepionkowej wiążą się z nią ryzyka, które mogą doprowadzić do strat wizerunkowych i napięć w relacjach z niektórymi partnerami. W przypadku szczepionek oferowanych przez chińskie koncerny brak jest jednoznacznych i transparentnych danych, które pozwoliłyby na obiektywną ocenę ich efektywności oraz metodologii prowadzenia badań. Testy kliniczne przeprowadzone w renomowanym ośrodku Butanan w Brazylii wykazały, że skuteczność szczepionki CoronaVac koncernu Sinovac Biotech wynosi zaledwie 50,38% przy uwzględnieniu łagodnych przypadków, co stanowi wynik zdecydowanie gorszy niż od deklarowanych przez producenta 78%. Tak niski wskaźnik ochrony do dolna granica akceptacji na poziomie krajowym i zdecydowanie poniżej rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (70%). Przypadek CoronaVac oznacza, że chińska dyplomacja szczepionkowa może mierzyć się z kryzysami wizerunkowymi, gdy na jaw wyjdą problemy związane z jakością bądź powikłaniami występującymi po szczepionkach. Fakt, że skierowane są one do państw rozwijających a nie rozwiniętych powoduje, że ryzyko skandali towarzyszących dyplomacji maseczkowej jest niższe. Czynnikiem utrudniającym określenie rzeczywistej skuteczności chińskich specyfików będą słabe struktury państwowe oraz wpływy polityczne i gospodarcze Pekinu. Istnieje ryzyko, że władze będą wywierać presję na lokalne rządy, by nie ujawniały niekorzystnych statystyk pod groźbą wstrzymania kredytów bądź inwestycji z Chin.
Najpoważniejszą przeszkodą dla dyplomacji szczepionkowej ChRL będzie jednak skuteczność zachodnich koncernów i możliwość zapewnienia odpowiedniej liczby dawek w ramach mechanizmu COVAX. Jak dotąd chińskie specyfiki odgrywają w systemie globalnej dystrybucji ograniczoną rolę. Spośród raportowanych 8,56 miliarda zarezerwowanych dawek szczepionek niewiele ponad 400 mln pochodzi od chińskich producentów (dane na 29.01)[8]. Na horyzoncie są również szczepionki od koncernów GSK/Sanofi i Johnson&Johnson, które mogą utrwalić pozycję Zachodu w systemie zarządzania zdrowiem na świecie. Należy także wziąć pod uwagę możliwości eksportu rosyjskiej szczepionki Sputnik V, która według dostępnych badań zapewnia wyższy poziom ochrony niż chińskie odpowiedniki[9]. Rosyjskie media rządowe podają, że kupnem miliarda dawek zainteresowanych jest łącznie 20 państw, choć wiadomość ta wciąż wymaga weryfikacji. Chińskie szczepionki mierzą się zatem z silną konkurencją i nieufnością potencjalnych klientów, dla których stanowią one opcję awaryjną nie zaś podstawowy wybór.
Chińskie szczepionki: wiele hałasu o nic?
Chiny na chwilę obecną tj (31.01) oferują dwie szczepionki posiadające autoryzację ze strony do powszechnych szczepień na terytorium ChRL: BBIBP-CorV iCoronaVac. BBIBP-CorV jest jedną z dwóch szczepionek oferowanych przez koncern Sinopharm, której testy fazy trzeciej przeprowadzono w Argentynie, Bahrajnie, Egipcie, Maroku, Pakistanie, Peru i Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Trzeci etap testów szczepionek został przeprowadzony zagranicą, gdyż w kraju nie występowała już wówczas wystarczająca liczba zakażonych. 30 grudnia Sinopharm opublikował komunikat wskazujący że skuteczność szczepionki wyniosła 79,34%, jednak podobnie jak w przypadku CoronaVac wynik ten wymagać będzie weryfikacji przez niezależny ośrodek i w rzeczywistości może być dużo niższy. Do tej pory szczepionka uzyskała zgodę na „awaryjne” użycie w takich państwach jak: Węgry, Bahrajn, Egipt, Irak, Pakistan, Serbia i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Do najważniejszych potencjalnych odbiorców zaliczają się Pakistan (88 mln). Egipt (40 mln dawek), Indonezja 60 mln), i Maroko (10 mln).
CoronaVac jest szczepionką oferowaną przez prywatny koncern Sinovac, którego testy kliniczne fazy trzeciej zakończone zostały w Brazylii, Indonezji i Turcji. Według dostępnych informacji co najmniej osiem państw zdecydowało się na zakup szczepionek Sinvoac w tym Indonezja, która złożyła zamówienie na 125,5 miliona dawek. Także Turcja zdecydowała się na zakup 50 milionów dawek po tym jak testy kliniczne w tym kraju przy wykorzystaniu własnej metodologii wykazały skuteczność 91,2%. W Brazylii skuteczność szczepionki CoronaVac koncernu oceniono zaledwie na 50,38%, co przyczyniło się do wzrostu obaw względem wykorzystania szczepionki na masową skalę. Mimo tego, zamówienia złożyły władze Indonezji (50 mln), Brazylii (46 mln), Turcji (50 mln) oraz Ukrainy (5 mln). Wśród państw rozważających zakup CoronaVac znajdują się Filipiny (20 mln), Hongkong (7,5 mln), Malezja i Singapur.
Według danych przedstawionych przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych ChRL na chwilę obecną zaopatruje 14 państw w szczepionki przeciwko COVID-19 a w przyszłości liczba ta może powiększyć się o kolejne 38 krajów. Chińskie szczepionki będą jednak musiały mierzyć się z poważną konkurencją ze strony zachodnich szczepionek (Astra Zeneca, Pfizer/BioTech i Moderna, Novavax). S.
Charakterystyka dyplomacji szczepionkowej na szczeblu międzynarodowym
Proces szczepień w państwach rozwijających się przy wykorzystaniu chińskich szczepionek znajduje się nadal w początkowej fazie, dlatego jest zbyt wcześnie, by jednoznacznie ocenić jej rezultaty. Można jednak postawić pierwsze ostrożne oceny motywacji Chin, bazując na obecnych kierunkach sprzedaży szczepionek oraz doświadczeniach wyniesionych z dyplomacji maseczkowej. Na poziomie międzynarodowym Chiny posiadają ambicje zaistnienia jako równorzędny biegun wobec mocarstw zachodnich, szczególnie gdy chodzi o państwa rozwijające się. Zabiegi o pozyskanie przychylności obywateli państw rozwiniętych należy uznać za skazaną na porażkę z uwagi na niekompatybilność systemów aksjologicznych leżących u podstaw zachodniego i chińskiego modelu politycznego. Chińska dyplomacja szczepionkowa nie ma szans zaistnieć na Zachodzie, gdyż zwyczajnie dysponuje on szczepionkami zapewniającymi lepszą ochronę, które produkowane są w przestrzeni euroatlantyckiej. To stanowi zasadniczą różnicę w porównaniu do pierwszego i drugiego kwartału 2020 r., gdy przedsiębiorstwa zachodnie nie posiadały wystarczających mocy produkcyjnych, by sprostać zapotrzebowaniu na sprzęt medyczny. Do tego dochodzą także czynniki polityczne i prestiżowe. Zakup chińskich szczepionek oznaczałby sukces wizerunkowy Pekinu i wsparcie dla jego propagandy głoszącej zmierzch Zachodu i przewagę systemu politycznego i rozwojowego Państwa Środka. To z kolei jest dla rządów i społeczeństw państw rozwiniętych nie do przyjęcia z uwagi na przywołane wcześniej kwestie oraz nasilającą się rywalizację USA i Chin.
Inaczej sytuacja prezentuje się w odniesieniu do postkolonialnych państw Globalnego Południa, które utrzymują ambiwalentny stosunek do Zachodu i jego polityki. To właśnie kraje położone na peryferiach i półperyferiach światowej polityki i systemu gospodarczego stanowią potencjalnych partnerów i sojuszników Chin w próbie przebudowy systemu międzynarodowego podług wizji Pekinu. Dla państw słabiej rozwiniętych skrócenie ekonomicznego dystansu i podniesienie warunków życia stanowi realny priorytet, niekoniecznie zaś wersja polityki praw człowieka promowana obecnie przez Zachód. Chiny mają szansę swoimi szczepionkami wypełnić lukę, którą pozostawiły państwa Zachodu i powiększyć już tak pokaźny kapitał polityczny i finansowy w omawianych regionach. Potencjalny sukces chińskiej dyplomacji w państwach rozwijających się będzie jednak wynikał nie tylko z samych nierówności w dostępie do szczepionek. Rządy państw, które zdecydowały się na podpisanie kontraktów z chińskimi koncernami prawdopodobnie dysponują wiedzą na temat celów, które chce osiągnąć Pekin. Zakup mniej skutecznych szczepionek może oznaczać, że decydenci świadomie podejmują większe ryzyko, licząc, że współpraca na tym polu zwróci się w formie kredytów, inwestycji bezpośrednich czy projektów infrastrukturalnych. Przykładowo w latach 2000-2018 Chiny zawarły z państwami Afryki umowy kredytowe na łączną kwotę 148 mld dolarów[10]. Podobne dane są dostępne dla Ameryki Łacińskiej, której państwa od 2005 r. otrzymały pożyczki o wartości 137 mld dolarów[11]W sytuacji uzależnienia danego rządu od chińskiego finansowania jego podatność na polityczną presję Pekinu rośnie a wraz z tym gotowość do przyjęcia szczepionek.
Analiza kierunków, do których kierowane są szczepionki pozwala również stwierdzić, że są to w większości państwa, dla których Chin stanowią głównego partnera handlowego (Chile, Brazylia, Ukraina, Indonezja, Malezja, Singapur. W Europie jedynie rządy Węgier, Serbii i Ukrainy zdecydowały się na zakup chińskich szczepionek. Decyzja Budapesztu i Belgradu stanowi kolejny przejaw wielowektorowej polityki Viktora Orbana i Aleksandara Vucica, którzy od lat zabiegają o wzmocnienie stosunków gospodarczych z Pekinem. Zakup szczepionek w ich przypadku należy traktować jako polityczną inwestycję, która ma szansę zwrócić się w postaci inwestycji bądź kredytów na preferencyjnych zasadach. W wypadku Ukrainy utrudniony dostęp do szczepionek zachodnich wskazuje, że głównym argumentem na rzecz kontraktu z koncernem Sinopharm była trudna sytuacja epidemiczna.
Promocja szczepionek stanowi element szerszej agendy, która ma uczynić z Chin kluczowego gracza w światowym systemie zarządzania kwestiami zdrowotnymi oraz wesprzeć ich przyszłe inwestycje w sektor usług zdrowotnych w państwach BRI. Zbudowanie sieci kontaktów w tym obszarze ułatwiać będzie także eksport sprzętu medycznego w przyszłości. We wspólnej deklaracji z wirtualnego szczytu Inicjatywy Pasa i Szlaku 19 czerwca 2020 r. znalazł się postulat „dostępności i przystępności cenowej produktów zdrowotnych o gwarantowanej jakości, w szczególności szczepionek, lekarstw i materiałów medycznych”[12]. Deklaracja ta może stanowić pierwszy poważny krok do utrwalenia bądź budowy stałych powiązań handlowych między przemysłem medycznym ChRL a państwami partnerskimi BRI. Władze chińskie planują ponadto rozszerzyć współpracę na poziomie szkolenia personelu z państw i inicjatywy oraz tworzenia sieci partnerstw ze szpitalami i instytucjami medycznymi.
W wymiarze wewnętrznym dyplomacja szczepionkowa rządzi się podobną logiką co dyplomacja maseczkowa a jej podstawowym celem jest budowa w społeczeństwie autorytetu KPCh i przekonania o rosnącej pozycji Chin w systemie międzynarodowym. To, czy szczepionki są skuteczne czy nie, ma ograniczone znaczenie, gdyż informacje te jedynie w ograniczonym stopniu będą miały szanse trafić do ogółu społeczeństwa.
Podsumowanie
Rządy na całym świecie wchodzą w decydujący etap walki z pandemią. Wciąż nie jest jasne jak istotną rolę w całym procesie odegrają Chiny i oferowane przez nie szczepionki. Władze w Pekinie dążą do tego, by pomoc udzielona w państwach rozwijających się doprowadziła nie tylko do poprawy ich sytuacji zdrowotnej, ale także do wzmocnienia wpływów politycznych i gospodarczych ChRL. Zwiększona aktywność Chin w ramach światowego systemu zarządzania zdrowiem ma budować wizerunek Chin jako „odpowiedzialnego udziałowca” w systemie międzynarodowym, który stanowi atrakcyjną alternatywę dla Zachodu. Ewentualny sukces chińskiej dyplomacji szczepionkowej w dużym stopniu będzie kształtowany przez zdolności państw i koncernów zachodnich do zapewnienia odpowiedniej liczby szczepionek państwom rozwijającym się. W miarę pogłębiania się nierówności w dostępie do szczepień będą rosły również szanse chińskiej dyplomacji szczepionkowej na osiągnięcie sukcesu. Potencjalną bariera może być także poddawana pod wątpliwość skuteczność szczepionek oferowanych przez chińskie koncerny, które zapewniają populacji jedynie ograniczoną ochronę. Pomimo różnic i napięć politycznych rządy państw zachodnich i Chin powinny wykorzystać dostępne im zasoby do jak najszybszego rozwiązania zaistniałego kryzysu w oparciu o zasady transparentności. W sytuacji gdy państwa Zachodu nie będą w stanie dostarczyć we właściwym czasie odpowiedniej ilości szczepionek państwom rozwijającym się należy wziąć pod uwagę możliwość większego zaangażowania strony chińskiej.
[1] Ayhan Kose, Naotaka Sugawara, Understanding the depth of the 2020 global recession in 5 charts, https://blogs.worldbank.org/opendata/understanding-depth-2020-global-recession-5-charts
[2] Gita Gopinath, A Long, Uneven and Uncertain Ascent, IMF, 13th October 2020, https://blogs.imf.org/2020/10/13/a-long-uneven-and-uncertain-ascent/
[3] U.S. Department of Health & Human Services. Fact Sheet: Explaining Operation Warp Speed, https://www.hhs.gov/coronavirus/explaining-operation-warp-speed/index.html
[4] Vaccine nationalism means that poor countries will be left behind, The Economist, https://www.economist.com/graphic-detail/2021/01/28/vaccine-nationalism-means-that-poor-countries-will-be-left-behind
[5] Gavi Vaccine Alliance, The COVAX Global Supply Forecast, January 20 2021, https://www.gavi.org/sites/default/files/covid/covax/COVAX%20Supply%20Forecast.pdf
[6] Xi calls for building community of common health for mankind, Xinhua, 21 marca 2020, http://www.xinhuanet.com/english/2020-03/21/c_138902701.htm
[7] “健康丝绸之路”为生命护航, http://theory.people.com.cn/n1/2020/0324/c40531-31645276.html
[8] Covid-19 Deals Tracker: 8.56 Billion Doses Under Contract, Bloomberg, 29 January 2021, https://www.bloomberg.com/graphics/covid-vaccine-tracker-global-distribution/contracts-purchasing-agreements.html
[9] Ian Jones, Polly Roy, Sputnik V COVID-19 vaccine candidate appears safe and effective, The Lancet, February 2nd 2021, https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)00191-4/fulltext
[10] China Africa Research Initiative, Chinese loans to Africa, John Hopkins University, 2020.
[11] Gallagher, Kevin P. and Margaret Myers, China-Latin America Fi
Dostawca: PAP/EPA.
nance Database, Washington: Inter-American Dialogue, https://www.thedialogue.org/map_list/
[12] PRC Ministry of Foreign Affairs, Joint Statement of the High-level Video Conference on Belt and Road International Cooperation: Combating COVID-19 with Solidarity, https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1790079.shtml
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.
Powiązane wpisy
