OPINIE
Data: [14.05.2024 r.] Autor: Maciej Tyburski
Ewolucja energetyczna państw Trójmorza: tendencje, wyzwania i perspektywy
Inicjatywa Trójmorza, mająca w założeniu przyciąganie inwestycji i kapitału do regionu oraz przyspieszenie wzrostu gospodarek państw uczestniczących, nadal stoi przed wieloma wyzwaniami energetycznymi. Do najważniejszych z nich należą: starzejąca się infrastruktura, kwestia sprawiedliwej transformacji, regulacje prawne, ambitne cele klimatyczne UE. Państwa te, w okresie transformacji ustrojowej, w większości skupiły się na ekonomiczno-politycznych przemianach, pozostawiając kwestie energetyczne na drugim planie. W latach 90 XX wieku to właśnie państwa zachodnie, nie będące częścią bloku wschodniego, podjęły odpowiednie kroki w celu rozwoju energetyki. Stąd, w wielu państwach Trójmorza, wytworzenie jednostki PKB do teraz wymaga o wiele większych nakładów niż w Europie Zachodniej, dlatego rządy tych państw podejmują znaczne starania w celu właściwego dostosowania polityk ekonomiczno-energetycznych.
Na zróżnicowany geograficznie i klimatycznie region Trójmorza, składają się państwa o różnym PKB, wielkości i dostępie do zasobów. Każde z nich posiada odmienny miks energetyczny i emisyjność. W celu zilustrowania wspomnianej różnorodności warto posłużyć się przykładem kilku państw z tego regionu. Litwa stawia w dużej mierze na gaz, biopaliwa, OZE i dywersyfikację, nie planując w najbliższych latach inwestycji w energię jądrową. Podobnie jest w przypadku Estonii, której ustawodawcy postawili sobie za cel osiągnięcie 100% OZE do 2030 roku. Z kolei w sytuacji Węgier, system energetyczny nie jest wbrew pozorom wysokoemisyjny. Na miks państwa ze stolicą w Budapeszcie składa się jedynie kilkanaście procent węgla, a w planach jest zwiększanie zdolności wykorzystania OZE oraz inwestycje w nowe reaktory jądrowe elektrowni Paks. Już w 2022 roku, Węgry dodały niemal jeden gigawat energii słonecznej. Analogiczna sytuacja występuje w Czechach, które sukcesywnie zmniejszają wykorzystanie węgla na rzecz rozwoju energetyki opartej na atomie, która ma zapewnić im suwerenność energetyczną.
Nie tylko w przypadku państw Trójmorza, ale również innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, jesteśmy świadkami pędzącej transformacji energetycznej, przyspieszonej przez zacieśniające się ramy unijnej polityki klimatycznej. Ważnym czynnikiem jest także wzrost tendencji dywersyfikacji źródeł energii po rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku. Spadek wpływów Kremla w regionie w ostatnich dwóch latach wpłynął na wzrost cen energii, szczególnie w obszarze paliw kopalnych, które jeszcze nie tak dawno było szeroko importowane z kierunku wschodniego. Jedno jest pewne, transformacja w tym regionie trwa i przebiegać będzie pod znakiem dekarbonizacji.
Mimo, że wiele gospodarek Trójmorza było i po części nadal jest szeroko opartych na węglu i gazie, region ten cechuje się wysokim potencjałem do rozwoju technologii opartych na źródłach odnawialnych. Przede wszystkim, kraje położone nad morzem Czarnym i Bałtyckim wykazują wysokie zdolności do budowy morskich elektrowni wiatrowych. Dobrym przykładem są państwa północne takie jak Polska i kraje bałtyckie, które mimo innego miksu energetycznego, posiadają potencjał do inwestycji zarówno w energetykę morską jak i lądową. Z drugiej strony, państwa położone w środkowo-południowej części Trójmorza, takie jak Słowenia, Rumunia czy Węgry, charakteryzują się potencjałem w zakresie produkcji energii słonecznej. Rozwój energetyki opartej na OZE jest o tyle ważny dla Trójmorza, że pozwoli na redukcję stale rosnących cen energii. Należy pamiętać, że w procesie transformacji energetycznej, szczególnie dla gospodarek silnie opartych na węglu, bardzo dobrym paliwem przejściowym jest gaz, co uwidocznione jest przez inwestycje państw regionu takie jak: podwojenie przepustowości terminalu LNG w Chorwacji, budowa terminala FSRU w rejonie Gdańska, czy zwiększenie przepustowości polskiego terminalu LNG z 5 do 8.3 miliardów metrów sześciennych rocznie.
2030 rok będzie niewątpliwie rokiem istotnym dla ładu europejskiego, zarówno w kontekście politycznym jak i klimatycznym. Politycznie, na forum unijnym coraz głośniej mówi się o planach rozszerzenia wspólnoty o państwo z Bałkanów Zachodnich. Klimatycznie, 2030 rok jest końcowym punktem niektórych ram klimatyczno-energetycznych UE. Warto zaznaczyć, że część państw nie będzie w stanie zrealizować poszczególnych celów w sztywno zakrojonych ramach. Patrząc jednak szerzej niż tylko na państwa Trójmorza, jeśli rozwój gospodarczo-energetyczny w Europie Środkowo-Wschodniej będzie postępował, a transformacja będzie sprawiedliwa i dostosowana indywidualnie do gospodarek, możemy spodziewać się zwiększenia mocy elektrowni wiatrowych i słonecznych w tym regionie z obecnych 35, aż do 196 gigawatów w roku 2030, co pozwoli na obniżenie cen nawet o jedną trzecią i umożliwi eksport do 20 gigawatów energii elektrycznej po 2030 roku. Jedynie w 2022 roku, łączna moc elektrowni słonecznych i wiatrowych w Europie Środkowo-Wschodniej wzrosła o niecałe 30%, co wskazuje na możliwość utrzymania się tego trendu w przyszłości.
W państwach Inicjatywy Trójmorza widoczna jest wola polityczna do zmian w sektorze energetyki. Warto także pamiętać, że charakterystycznym trendem dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej jest wysoki wpływ cen energii na poparcie polityczne, co również przekłada się na stosunek poszczególnych rządów do inwestycji w sektor energetyczny. Kraje bałtyckie planują desynchronizację systemów energetycznych od sieci rosyjskiej do 2025 roku i w konsekwencji podłączenie się do sieci Europy kontynentalnej. Łotwa i Estonia zaangażowały się również w budowę morskich farm wiatrowych. Innym przykładem są Węgry i Rumunia, które we współpracy z Azerbejdżanem i Gruzją podpisały memorandum dotyczące opracowania podwodnego kabla elektrycznego biegnącego przez Morze Czarne. Inwestycja miałaby wspomóc eksport energii do Europy. Węgry są przykładem państwa o stosunkowo wysokich możliwościach geotermalnych, stąd już pod koniec 2017 roku została tam podłączona do sieci pierwsza geotermalna elektrociepłownia. Dobrym przykładem przyszłościowej współpracy jest pomysł zrealizowania wspólnej wyspy energetycznej zaproponowanej przez Rumunię i Bułgarię. W przypadku stosunkowo mocno opartej na węglu gospodarki Polski, w ostatnich latach poczynionych zostało wiele inwestycji i planów celem osiągnięcia suwerenności energetycznej i zabezpieczenia dostaw gazu ziemnego do regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Wartymi uwagi są w szczególności Baltic Pipe, rozbudowa terminalu LNG w Świnoujściu, nowy terminal FSRU, reaktory jądrowe we współpracy z partnerem amerykańskim i koreańskim oraz małe reaktory jądrowe (SMR).
Poza odgórnymi decyzjami, dla powodzenia transformacji energetycznej, ważny jest także wspólny wysiłek sektora prywatnego, publicznego i społeczeństwa. Bardzo dobrym przykładem działania społeczeństwa jest poparcie dla rządowego programu „Mój Prąd” w Polsce. Program dotyczył dofinansowania do 5 tysięcy złotych na instalacje fotowoltaiczne w gospodarstwach domowych. Wysokie zainteresowanie beneficjentów doprowadziło do zbudowania niemal 10 gigawatów mocy w fotowoltaice w latach 2020-2023.
Współpraca w ramach Inicjatywy Trójmorza nieustannie są rozwija i jest to niewątpliwie format warty uwagi, szczególnie w czasach współczesnego układu geopolitycznego. Bardzo ważną rolę w kolejnych latach będą pełniły inwestycje w interkonektory, dzięki którym, energia elektryczna z morskiej energetyki wiatrowej będzie przesyłana znad morza do centrów popytu. Wymaga to między innymi wdrożenia systemów pomostowych i rozbudowy sieci transgranicznych, w celu osiągnięcia korzyści z tego tytułu. Dodatkowo, zwrot wielu krajów w kierunku energetyki opartej na atomie jedynie przysłuży się reszcie, ponieważ elektrownie jądrowe w jednym kraju mają znaczny wpływ na miks energetyczny regionu właśnie poprzez połączenia międzysystemowe.
Źródła:
1. H. Fox, P. Czyżak, In it together: the road to a cleaner, cheaper CEE power system, May 15, 2023, https://ember-climate.org/insights/research/in-it-together-cee-power-system/.
Wesprzyj nas
Jeżeli przygotowane przez zespół Warsaw Institute treści są dla Państwa przydatne, prosimy o wsparcie naszej działalności. Darowizny od osób prywatnych są niezbędne dla kontynuacji naszej misji.
Wszystkie teksty (bez zdjęć) publikowane przez Fundacje Warsaw Institute mogą być rozpowszechniane pod warunkiem podania ich źródła.
Powiązane wpisy
Fundacja Warsaw Institute
Najnowsze komentarze